Rodzina, gospodarstwo rolne, gospodarstwo domowe

Rodzina, gospodarstwo rolne, gospodarstwo domowe: Rodzina — grupa ludzi pozostających ze sobą w codziennym kontakcie, składająca się z osób połączonych społecznie unormowanym stosunkiem małżeństwa, więzami krwi lub adopcji, prowadzących wspólne gospodarstwo domowe i współdziałających ze sobą na zasadach podziału pracy, zwłaszcza w zapewnieniu utrzymania i wychowania dzieci; od zarania istnienia ludzkości podstawowa komórka społeczna, spełniająca oprócz funkcji reprodukcji biologicznej, także funkcję wychowawczą i kulturalną w procesie przystosowania do życia zbiorowego oraz zapewniająca start społeczny swoim członkom. Przez długi okres dziejów ludzkości, dopóki wytwarzanie, podział i spożycie odbywało się głównie w obrębie rodziny, spełniała ona także rolę jednostki produkcyjnej. Dopiero w okresie upowszechnienia kapitalistycznych stosunków najmu siły roboczej większość rodzin utraciła charakter podstawowej komórki produkcyjnej, zachowując tylko jej resztki w postaci spełniania tzw. funkcji bytowej, polegającej na wykonywaniu przez poszczególnych członków rodziny, na użytek innych członków, prostych usług (pranie, sprzątanie, szycie, drobne naprawy) i wytwarzaniu przedmiotów bezpośredniego spożycia (gotowanie, pieczenie, przetwórstwo spożywcze). Jedynie rodziny rolnicze utrzymały w wielu krajach uprzemysłowionych funkcję produkcyjną. Gospodarstwo rolne stanowi dla nich podstawowy warsztat pracy, dostarczający produkty nie tylko na sprzedaż, lecz również na własny użytek. W zależności od proporcji, w jakich przeznacza się produkcję dla siebie i do wymiany oraz od stopnia zaangażowania całej rodziny w sprawy gospodarstwa rolnego, wyodrębnia się różne formy gospodarki rodzinnej w rolnictwie lub nawet różnie się definiuje samo pojęcie „gospodarstwo rodzinne”, ujmowane najczęściej jako takie przedsiębiorstwo rolne, w którym praca wykonywana jest wyłącznie lub głównie przez drobnego producenta i jego rodzinę. W polskiej literaturze naukowej istotną rolę odgrywa termin „gospodarstwo chłopskie”, którym określane jest gospodarstwo rodzinne, wytwarzające przede wszystkim dla siebie, a jedynie nadwyżki przeznaczające na rynek. Jest to cecha różniąca gospodarstwo chłopskie od innych form gospodarki rodzinnej, np. od rodzinnego warsztatu rzemieślniczego, produkującego głównie na sprzedaż. W gospodarstwie produkcyjnym rodzina chłopska wytwarza produkty częściowo przeznaczone do wymiany (ta część produkcji podlega zwykle skrupulatnej kalkulacji), a częściowo pozostające w gospodarstwie domowym na użytek własny, zużywając na ten cel część produkcji, której wielkość w zasadzie jest uniezależniona od kalkulacji, a raczej zgodna z wymaganiami podyktowanymi własnymi potrzebami, tradycją oraz normami prestiżowymi. Fakt ten jest przyczyną swoistego reagowania indywidualnych gospodarstw rolnych na bodźce materialnego zainteresowania, na ściśle ekonomiczne formy kierowania, świadcząc o tym, że ekonomiczna analiza funkcjonowania gospodarstw rodzinnych zawodzi, jeśli nie idzie w parze z analizą socjologiczną. Z socjologicznego punktu widzenia gospodarstwo rolne jest nie tylko warsztatem pracy, lecz jednocześnie miejscem życia całej rodziny. Na terenie gospodarstwa nie tylko pracuje się, ale także wypoczywa, zdobywa kwalifikacje i organizuje różne formy spędzenia czasu. Fakt, że rodzina chłopska jest również załogą produkcyjną określa jej strukturę wewnętrzną, wyznaczając odrębną rolę każdemu jej członkowi, który nie tylko korzysta z szans, jakie stwarza mu gospodarstwo, ale także musi podporządkowywać swoje działania jego interesom. Obecnie, w miarę wzrostu znaczenia produkcji towarowej w gospodarstwach rodzinnych oraz powiązań gospodarstw indywidualnych z gospodarką uspołecznioną, ulega przemianom nie tylko charakter tych gospodarstw, lecz również sytuacja i charakter rodziny rolniczej. Zob. też: rolnik-zawód.