Statystyka regionalna

Statystyka regionalna, statystyka umożliwiająca poznanie struktury przestrzennej gospodarki narodowej i zjawisk społeczno-ekonomicznych w różnych układach terytorialnych. W zależności od ustalonego celu i sposobu badania s.r. opiera się na podziale terytorialnym tzw. pierwotnym lub wtórnym. Badania wg podziału pierwotnego przedstawiają informacje statystyczne w ujęciu: l. jednostek terenowej administracji państwowej (województwa, powiaty, miasta, dzielnice w wielkich miastach, osiedla, gromady); 2. jednostek administracji specjalnej (podziały terytorialne używane przez energetykę, transport, łączność, gospodarkę wodną, leśnictwo itp.). Badania wg podziału wtórnego, będące wynikiem agregacji określonych Jednostek terenowej administracji państwowej (tj. podziału pierwotnego), przedstawiają Informacje statystyczne w ujęciu: 1. ogólnoekonomicznym (np. makroregiony i mikroregiony statystyczne, obszary metropolitalne, zespoły miast i osiedli w badaniach o ustalonych kryteriach); 2. specjalistycznym, odpowiadającym działom lub gałęziom gospodarki narodowej (regiony, okręgi, ośrodki przemysłowe, rolnicze, turystyczne, nauki, demograficzne itp.). W s.r., w najszerszym zakresie prowadzone są badania i opracowania statystyczne wg podziału terytorialnego pierwotnego, odpowiadające jednostkom terenowej administracji państwowej. Wyniki tych opracowań, przeznaczone głównie na użytek władz terenowych, potocznie nazywa się statystyką terenową. W celu właściwego rozwoju tej statystyki powołane zostały w 1962 i podporządkowane GUS terenowe organy statystyki państwowej, tj. wojewódzkie (miejskie) urzędy statystyczne i powiatowe (miejskie) inspektoraty statystyczne oraz wojewódzkie stacje techniki statystycznej. Opracowania statystyczne wg podziału pierwotnego jednostek administracji specjalnej, sporządzane są w tych jednostkach, głównie na ich potrzeby wewnętrzne, a pośrednio na potrzeby statystyki państwowej. Badania statystyczne wg podziału wtórnego (ogólnoekonomiczne i specjalistyczne) podjęte zostały przez GUS w 1966, a pierwsze wyniki tych badań opublikowane zostały w Roczniku Statystycznym 1966. Obecnie GUS publikuje określony zestaw podstawowych informacji statystycznych, dotyczących głównie następujących układów regionalnych wynikających z podziału wtórnego: 7 makroregionów statystycznych, 90 mikroregionów statystycznych, 20 okręgów przemysłowych, 19 ośrodków przemysłowych, 21 obszarów metropolitalnych, 10 zespołów miejskich, liczących 200 tys. i więcej ludności, 46 zgrupowań miast i osiedli. Makroregiony statystyczne (nadmorski, północno-wschodni, środkowo-zachodni, centralny, południowy, południowo-wschodni, południowo-zachodni) stanowiące grupy sąsiadujących województw zaliczamy do regionów wyższego rzędu, wydziela się je zwykłe na podstawie umownych, opisowych kryteriów. W Polsce istnieje kilka koncepcji podziału kraju na makroregiony. Obecnie GUS wykorzystuje koncepcję opracowaną przez W. Kawalca. Wg tej koncepcji makroregiony obejmują województwa o podobnym charakterze i strukturze gospodarczej oraz powiązaniach wynikających z warunków środowiska geograficznego. Podział na mikroregiony, obejmujące grupy sąsiadujących ze sobą powiatów, przyjęty został także wg koncepcji Kawalca. W podziale tym główną rolę odgrywają miasta średniej wielkości, stanowiące centrum mikroregionów, tj. ośrodki lokalizacji zakładów przemysłowych i innych jednostek usługowych o znaczeniu ponadpowiatowym. Okręgi przemysłowe obejmują powiaty i miasta stanowiące powiaty, na obszarze których istnieje lub powstanie — zgodnie z ustalonym planem rozwoju gospodarczego kraju — znaczna koncentracja przemysłu. W skład okręgów przemysłowych włączono powiaty, które spełniają jeden z niżej wymienionych warunków: 1. zatrudnienie w przemyśle (na ich obszarze) na tysiąc mieszkańców wynosi ponad 160 osób; 2. zatrudnienie w przemyśle na 100 km2 jest 2-krotnie wyższe od średniej w kraju; 3. nakłady inwestycyjne przeznaczone na rozwój przemysłu wyniosły w 1961—65 ponad 400 min zł; 4. położone są w bezpośrednim zasięgu oddziaływania gospodarczego wielkich ośrodków przemysłowych. Ośrodki przemysłowe obejmują miasta liczące 50 tys. i więcej ludności, występujące poza zasięgiem okręgów przemysłowych, w których: 1. powyżej 20% ogółu ludności jest zatrudnionej w przemyśle; 2. występuje poniżej 20% ogółu ludności zatrudnionej w przemyśle, ale objęte są one planowym procesem rozwoju przemysłu w najbliższym planie wieloletnim. Obszary metropolitalne. Za podstawę przeprowadzonej w GUS delimitacji tych obszarów przyjęto częściowo kryteria akceptowane przez zespół ekspertów ONZ na konferencji w Sztokholmie w 1961; wg więc przystosowanego do warunków polskich kryterium obszary metropolitalne obejmują: miasta (centralne) liczące powyżej 100 tys. ludności (wyjątek stanowi Opole, które liczy mnie] niż 100 tys. ludności, jednak wiąże się z innymi obszarami metropolitalnymi regionu Górnośląsko-Krakowskiego); otaczające to miasto gromady, w których liczba ludności utrzymującej się ze źródeł pozarolniczych w 1966 stanowiła 65% i więcej ogółu mieszkańców; wszystkie miasta i osiedla przylegające do miasta centralnego lub graniczące z gromadami wchodzącymi w skład obszarów metropolitalnych. W 10 zespołach miejskich (liczących 200 tys. i więcej ludności) zgrupowano prawie 100 miast i osiedli, położonych w zasięgu zespołów jednostek osadniczych, które ze względu na powiązania funkcjonalne stanowią całość gospodarczo-przestrzenną.