Agraryzm

Agraryzm, społeczno-ekonomiczna ł ideowo-polityczna koncepcja rozwiązania kwestii rolnej i chłopskiej przez tworzenie i umacnianie rodzinnych gospodarstw chłopskich, współdziałających ze sobą za pomocą form spółdzielczości rolniczej, na podstawie zasad solidaryzmu społecznego, mająca na celu obroną interesów drobnych wytwórców rolnych. Geneza a. wiąże się z koncepcjami obrony drobnej własności w ogóle, zagrożonej w wyniku działania kapitalistycznych praw konkurencji, akumulacji i koncentracji produkcji. Ideologia ta pojawia się na zachodzie Europy w połowie XIX w., w krajach zaś słabiej rozwiniętych gospodarczo w końcu XIX i na początku XX w. Wobec szybkiego eliminowania drobnej własności w przemyśle i wolniej postępujących procesów koncentracji w rolnictwie, ideologia obrony drobnej własności przenosi się stopniowo na grunt rolniczych stosunków społeczno-ekonomicznych. Odmianą a. można nazwać rozpowszechniony w Rosji w drugiej połowie XIX w: nurt myśli społeczno-ekonomicznej zwany narodnictwem. Narodnicy uważali, że kapitalizm nie ma w Rosji perspektyw rozwoju, a podstawą przebudowy ustroju feudalnego w tym kraju powinna być rosyjska wspólnota gminna (obszczina), chłopstwo zaś powinno stanowić główną siłę rewolucyjną. W późniejszym okresie narodnictwo przestało być ruchem o tendencjach rewolucyjnych, schodząc na pozycje liberalno-demokratyczne. Mając na uwadze bezsilność tych koncepcji w walce z kapitalizmem, Lenin poddał je ostrej krytyce. A. jest ideologią o różnych odcieniach ekonomicznych i politycznych. Podczas gdy lewicowe Jego odłamy zwalczały kapitalizm, przeciwstawiając mu harmonię gospodarczą i społeczną, prawicowe jego skrzydła domagały się drobnych w istocie reform systemu kapitalistycznego. Między tymi skrajnymi koncepcjami istniało sporo różnych społeczno-ideowych postaci a. W Polsce dość zwarta postać a. ukształtowała się w pierwszej połowie lat 30-tych XX w. i pod względem ideologicznym związana była z politycznym ruchem chłopskim. Na społeczną treść a. w Polsce składały się koncepcje społeczno-ekonomiczne i społeczno-ideowe. U podstaw koncepcji społeczno-ekonomicznych a. leżała apoteoza rolnictwa Jako działu gospodarki narodowej i ekonomicznych walorów Jego drobnotowarowej formy. Zdaniem głosicieli a. rolnictwo powinno stanowić podstawę gospodarki narodowej. Wszystkie inne działy natomiast powinny mu być podporządkowane i spełniać w stosunku do niego funkcje usługowe. Sednem Jednak społeczno-ekonomicznej treści wszystkich odmian a. była teza o przewadze gospodarstw rodzinnych nad dużymi przedsiębiorstwami rolnymi, bez względu na ich postać społeczną. W nadawaniu priorytetu gospodarce rodzinnej zwolennicy a. posunęli się dalej niż inni głosiciele drobnomieszczańskiej myśli społeczno-ekonomicznej. Zdaniem agrarystów gospodarstwo rodzinne i oparty na nim ustrój rolny cechują nie tylko najlepsze — w porównaniu z innymi formami gospodarowania — walory ekonomiczne, ale jednocześnie stanowią one źródło harmonii społecznej i moralnego zdrowia narodu. Pewne mankamenty gospodarstw rodzinnych, jakie dostrzegali jednak agraryści, miały być niwelowane przez solidarystyczną współpracę chłopów w obrębie spółdzielczości rolniczej. Ponadto wg agrarystów warstwa chłopska Jest predestynowana do odgrywania szczególnej roli w życiu narodu, polegającej m. in. na chronieniu społeczeństwa przed zgubnymi wpływami demoralizacji płynącej z miast, spełnianiu misji odrodzenia moralnego społeczeństwa itp. Funkcja ta przypada warstwie chłopskiej z tytułu Jej związku z przyrodą i ziemią, która jest źródłem wszystkich pozytywnych wartości moralnych ludzkości. Te cechy warstwy chłopskiej oraz jej liczebność, predestynowały ją także, zdaniem zwolenników a., do przewodnictwa politycznego w państwie. Koncepcje a. miały być realizowane przez reformy systemu kapitalistycznego. Zgodnie z tym głosiciele a. stali na pozycjach burżuazyjne- go liberalizmu i przeciwstawiali się wszelkim formom politycznej dyktatury, w tym i dyktatury proletariatu. Z nadawania priorytetu gospodarce rodzinnej wypływała także ideowa niechęć lub nienawiść agrarystów do wszelkich form wielkotowarowej produkcji w rolnictwie. Ze względu na to, Iż koncepcje a. zrodziły się w kapitalizmie Jako jego antyteza, krytyka agrarystów dotyczyła przede wszystkim tego sposobu produkcji. Agraryści polscy zdecydowanie opowiadali się za przeprowadzeniem radykalnej reformy rolnej i występowali przeciw dyktaturze J. Piłsudskiego. Mimo to a., w tym również jego społeczno-radykalne skrzydło, należy zakwalifikować do wstecznych koncepcji w historii społeczno-ekonomicznej myśli agrarnej. Przeciwstawianie się uprzemysłowieniu kraju w XX w. spychało a. do utopizmu społecznego. Idea a. została obalona przez praktykę. Mimo to w zmodyfikowanej postaci koncepcje a. odżywają co pewien czas w Polsce. Społeczną przesłanką ich pojawiania się jest przede wszystkim istnienie w naszym kraju gospodarki indywidualnej.