Rolnik – zawód

Rolnik – zawód; zawód, zespół wyodrębnionych czynności stale przez kogoś wykonywanych na rzecz innych osób, na podstawie zdobytych kwalifikacji i umiejętności, w celu uzyskania środków utrzymania. Niektórzy autorzy bądź nie wymieniają w swoich definicjach któregoś z podanych elementów, bądź przypisują im różną hierarchię ważności. Jedni za podstawową cechę pojęcia „zawód” uważają udział osób wykonujących te czynności w społecznym podziale pracy, inni zdobycie odpowiednich kwalifikacji i umiejętności (zawód wyuczony), niektórzy zaś fakt, że wykonywanie tych czynności stanowi dla kogoś podstawę utrzymania. W celu uświadomienia sobie charakterystycznych właściwości zawodu rolnika, wykonywanego w indywidualnym gospodarstwie rolnym, słuszne jest spojrzenie z punktu widzenia każdej z tych cech. Zestaw czynności składających się na ten zawód jest — w porównaniu z innymi zawodami — niezwykle szeroki. W warunkach tradycyjnego, na poły naturalnego sposobu gospodarowania, rolnik musiał wykonywać nie tylko podstawowe czynności związane z pracą na roli, lecz także wiele czynności charakterystycznych dla innych zawodów (krawca, szewca, rymarza, zduna, cieśli itp.). Obecnie, w miarę postępu specjalizacji produkcji i podziału pracy wiele tych czynności zostało przejętych przez pracowników usług. Niemniej nadal rolnik musi spełniać różne funkcje — jest planistą i organizatorem pracy, kierownikiem i wykonawcą, producentem i sprzedawcą. Wykonywanie zawodu rolnika wymaga wiedzy i umiejętności nie tylko ściśle rolniczych, lecz także podstawowych wiadomości z dziedziny nauk przyrodniczych, technicznych, ekonomicznych itp. Czynności składające się na pracą rolnika w indywidualnych gospodarstwach wykonywane są przez całą rodziną chłopską, w obrąbie której występuje podział zadań i uprawnień, w zależności od płci i wieku, głównie zaś miejsca zajmowanego w niej przez daną osobę. Maksymalną samodzielność zawodową osiąga w zasadzie tylko gospodarz i gospodyni prowadzący odrębne gospodarstwo rolne. Oboje uzyskują ją nie w chwili ukończenia szkoły i zdobycia formalnych uprawnień, lecz w momencie założenia odrębnego, bądź przejęcia istniejącego gospodarstwa, co najczęściej wiąże się z założeniem własnej rodziny (stąd duża ranga ożenku i wesela w rodzinach chłopskich). Z kolei awansem w grupie samodzielnych rolników nie jest osiąganie wyższych stanowisk bądź zdobywanie tytułów naukowych, ale zwiększenie stanu posiadania (dawniej głównie przez dokupienie ziemi, obecnie — uzyskiwanie najlepszych wyników ekonomicznych, wzrost wartości budynków i ogólnego dobrobytu rodziny). Fakt ten ma istotny wpływ na kształtowanie się subiektywnego stosunku rolników do wiedzy i dyplomów szkolnych oraz wysokiej rangi efektywnego gospodarowania. Dopóki gospodarstwo rolne stosuje naturalne środki produkcji (nawozy naturalne, proste narzędzia możliwe do wytworzenia w obrębie społeczności wiejskiej, własne stado produkcyjne itp.), wystarczają kwalifikacje zawodowe zdobywane przez przyuczenie do zawodu w rodzinie rolniczej. W miarę wzrostu wykorzystywania środków przemysłowych zwiększa się też rola pozarodzinnych form kształcenia (kursów, szkoleń, lektury pism fachowych, szkół rolniczych). W aspekcie społecznej wymiany zawód rolnika wykazuje istotne różnice w porównaniu z innymi zawodami. Tylko część czynności zawodowych wykonywana jest w celu wytworzenia produktów przeznaczonych do natychmiastowej wymiany. Większość wytwarzanych produktów służy zaspokojeniu potrzeb konsumpcyjnych rodziny lub zwiększeniu reprodukcji wytworów o podobnej strukturze (nasiona, sadzeniaki, sztuki hodowlane, pasze), przeznaczonych dla rodziny, gospodarstwa i do wymiany. Obecnie, oprócz wzrostu rangi wiedzy teoretycznej w rolnictwie, obserwujemy także rozwój specjalizacji producentów rolnych i kooperacji gospodarstw z przedstawicielami innych zawodów oraz organizacjami świadczącymi gospodarstwom usługi produkcyjne. Prowadzi to do zmniejszania się liczby czynności składających się na zawód rolnika, jednocześnie przyczyniając się do zwiększenia towarowości gospodarstw pozwalającej przeznaczyć więcej wytwarzanych produktów na rzecz bezpośredniej wymiany. Całokształt tych przemian, znajdujących wyraz także w podziale w gospodarstwie chłopskim funkcji zakładu wytwórczego i gospodarstwa domowego oraz mniej pełnym niż kiedyś utożsamianiu się rodziny z gospodarstwem, prowadzi do zbliżania zawodu rolnika do charakteru innych zawodów. Proces ten określany jest jako profesjonalizacja pracy rolnika indywidualnego bądź proces przechodzenia od chłopa do rolnika. Wśród aspiracji, jakie dzięki tym przemianom dominują zwłaszcza w środowisku młodzieży chłopskiej, szczególne miejsce zajmuje dążenie do oddzielania czasu pracy od czasu odpoczynku i wyodrębnienia kategorii czasu wolnego, co w warunkach gospodarki indywidualnej jest rzeczą niezwykle trudną. Zob. też: rodzina, gospodarstwo rolne, gospodarstwo domowe.