Militaryzacja gospodarki

Militaryzacja gospodarki, podporządkowanie gospodarki celom wojennym. W skrajnej postaci występuje w okresie wojny, wówczas ze względu na obecny totalny charakter wojen (wyrażający się m. in. w olbrzymiej liczebności armii, wysokich kosztach uzbrojenia i dużym jego zużyciu) cała gospodarka zostaje podporządkowana ich potrzebom. W krajach prowadzących II wojnę światową na cele wojny przeznaczano od 50 do 60% dochodu narodowego. Przestawienie gospodarki na finansowanie wojny wymaga wprowadzenia wielu nadzwyczajnych środków, polegających na szerokim zastosowaniu administracyjnych metod kierowania. Stosuje się więc szeroko reglamentację materiałów i surowców przeznaczonych dla uprzywilejowanych gałęzi gospodarki. W celu przeciwdziałania brakowi siły roboczej, wywołanemu wcieleniem do armii większości mężczyzn w sile wieku, wprowadza się przymus pracy dla kobiet i ścisłą kontrolę zatrudnienia. Często przedłuża się dzień pracy, ogranicza wysokość płac oraz stosuje się reglamentację artykułów żywnościowych (system kartkowy i bonowy). Planowa gospodarka socjalistyczna okazała się bardziej efektywna w przejściu i realizacji gospodarki wojennej niż kapitalistyczna gospodarka rynkowa. Dowiodły tego doświadczenia gospodarki ZSRR, która mimo olbrzymich strat spowodowanych zajęciem dużej części terytorium przez Niemcy hitlerowskie, okazała się zdolna do szybkiego zwiększenia potencjału produkcyjnego i przeznaczenia go przede wszystkim na cele produkcji wojennej. W następstwie wyścigu zbrojeń, który — mimo wysiłków krajów socjalistycznych na rzecz rozbrojenia — cechuje powojenny etap stosunków międzynarodowych (ekonomiczne aspekty wyścigu zbrojeń), pewne elementy militaryzacji charakteryzują także współczesny rozwój ekonomiczny, zwłaszcza krajów kapitalistycznych. Jest to m. in. następstwem wysokich wydatków zbrojeniowych, które mają być istotnym czynnikiem stabilizacji rozwoju gospodarczego. W efekcie występuje zjawisko przerostu gałęzi produkujących sprzęt zbrojeniowy. Wysoka rentowność tej produkcji, podobnie jak i konieczność ciągłego jej doskonalenia sprawiają, że koncentruje się w tych gałęziach poważną część nakładów na postęp techniczny, co powoduje, że ma on nadmiernie jednostronny charakter i tylko w części może być wykorzystany do realizacji postępu ekonomicznego i społecznego. M.g. narodowej wzmacnia pozycje kompleksu militarno-przemysłowego (w jego skład wchodzi grupa oligarchii finansowej, powiązanej z przemysłem zbrojeniowym, sfera administracji wojskowej i częściowo rządowej), który uzyskuje coraz większy wpływ na życie polityczne danego kraju. Nadmiernie jednostronny rozwój gospodarki rodzi określone trudności w realizacji polityki rozbrojenia, ponieważ przestawienie wyspecjalizowanych gałęzi na cele produkcji pokojowej nastręcza duże trudności. Nie one jednak są główną przyczyną oporu przed polityką rozbrojenia, lecz obawa monopoli działających w przemyśle zbrojeniowym przed utratą uprzywilejowanej pozycji i zmniejszeniem realizowanych zysków.