Konsumpcja

Konsumpcja, (spożycie) akt zaspokojenia różnorodnych indywidualnych i społecznych potrzeb ludzkich przez dobra i usługi materialne i niematerialne. K. dotyczy zarówno dóbr jednorazowo zużywanych (nietrwałych), np. żywności, napojów, jak i o wielokrotnym zużyciu, np. odzieży, artykułów wyposażenia gospodarstwa domowego, samochodów (te ostatnie zwane są dobrami trwałego użytkowania). Stanowi ona ważny składnik całokształtu warunków bytowych człowieka popularnie nazywanych stopą życiową. Znajduje ona wyraz w zachowaniu konsumenta na rynku przez efektywny popyt konsumpcyjny. Akt k. ma nie tylko ekonomiczny sens. Ze względu na proces powstawania i zanikania potrzeb powinien być wyjaśniany za pomocą takich dziedzin wiedzy, jak medycyna, psychologia, socjologia, biologia, pedagogika itd., oraz praktycznych umiejętności. Proces k. można rozpatrywać z jednej strony jako fazę podziału środków uzyskanych w procesie produkcji, z drugiej zaś, ze względu na zaspokajanie potrzeb, jako jeden z głównych czynników rozwoju człowieka pod względem fizycznym, psychicznym i społecznymi. W ekonomii k. rozpatrywana jest również jako czynnik reprodukcji siły roboczej, a tym samym wzrostu gospodarczego. Niektóre składniki k., w zależności od ich cech fizycznych, okoliczności, w jakich zostaną spożywane (zużywane) lub ilości spożycia, działają niekorzystnie na reprodukcję siły roboczej (np. alkohol, wadliwe żywienie). Spożycie możemy rozpatrywać wg różnych kryteriów: 1. sposobu podziału dochodu narodowego — fundusz spożycia indywidualnego dóbr materialnych z dochodów osobistych ludności (ściślej gospodarstw domowych) i pozostałego, nazywanego zbiorowym (fundusz spożycia); 2. rodzaju zaspokajanych potrzeb — podstawowe i wyższego rzędu (luksusowe); 3. cech fizycznych i użytkowych produktów i usług — materialne i niematerialne; 4. warunków korzystania (odpłatności) — rynkowe i nierynkowe itp. K. indywidualna stanowi w Polsce ponad 60% dochodu narodowego do podziału oraz blisko 90% funduszu spożycia ogółem. Na źródła środków przeznaczonych przez ludność na zakup towarów i usług (spożycie indywidualne) składają się dochody z pracy z tytułu osobowego i bezosobowego funduszu płac, renty i emerytury, zasiłki pracownicze, stypendia itp., a ponadto wartości k. naturalnej. K. zbiorowa obejmuje dobra i usługi, których podział prowadzony jest przez państwo lub organizacje społeczne w myśl ustaw lub przepisów administracyjno-prawnych regulujących system zabezpieczenia społecznego (nie podlegają one działaniu popytu i podaży). Poziom, struktura oraz jakościowe cechy k. są uzależnione od dużej liczby czynników wpływających na kształtowanie się potrzeb konsumpcyjnych, a następnie na wybór sposobu, miejsca i formy ich zaspokajania (znajdujący wyraz w preferencjach konsumpcyjnych). Tylko część tych czynników została naukowo poznana i skwantyfikowana. Do najważniejszych należą: dochody, poziom i relacje cen, przynależność do grup społeczno-zawodowych, wykształcenie, wielkość, liczebność i cechy strukturalne gospodarstwa domowego (stopień aktywności zawodowej), podaż, położenie geograficzne itp. Akty k. są rejestrowane statystycznie i badane przeważnie pośrednio, np. identyfikowane z obrotami handlowymi lub wydatkami ludności; w stosunku do dóbr trwałego użytkowania posługujemy się oceną stanu posiadania. Badanie złożonych zjawisk występujących w sferze k. oparte jest na systemie mierników ilościowych (naturalnych), wartościowych (w cenach stałych i bieżących), obliczanych w relacji do liczby ludności, gospodarstw domowych, Jednostek konsumpcyjnych itp. Ze względu na dużą liczbę czynników determinujących zjawiska konsumpcyjne (zwłaszcza jakościowych) stosuje się w celu uproszczenia systemu, oprócz wskaźników bezpośrednich (definicyjnych), wskaźniki pośrednie symptomatyczne, stanowiące element wiązki (syndromu) cech, jak: 1. liczba lekarzy na 10 tys. mieszkańców — określająca stan ochrony zdrowia; 2. wielkość udziału wydatków na żywność — stosowana jako ogólny wskaźnik poziomu zamożności. Porównywanie poziomu k. w czasie i przestrzeni, zwłaszcza zjawisk odległych od siebie lub populacji należących do różnych formacji cywilizacyjno-kulturowych, jest niezmiernie trudne i w przypadku zbyt dużych uproszczeń metodologicznych często zawodne, a nawet mylące. W konsekwencji niedokładnego poznania oraz trudności w skwantyfikowaniu potrzeb konsumpcyjnych badania stopnia ich zaspokojenia dają obraz tylko przybliżony do rzeczywistego stanu.