Rozwój gospodarczy

Rozwój gospodarczy, proces zmian w gospodarce, dotyczący przede wszystkim przekształceń jakościowo-strukturalnych w rozbudowie gospodarki narodowej, wywołany rozwojem sił wytwórczych, zapewniających odpowiedni wzrost produkcji i konsumpcji, jak też wynikające stąd zmiany stosunków i sposobów produkcji oraz stosunków społecznych. W sformułowaniu tym można wyodrębnić następujące elementy: 1. rozbudowę bazy materialnej gospodarki narodowej, zarówno w ujęciu ilościowym, jak też jakościowo-strukturalnym i osiąganie — przy coraz lepszym wykorzystywaniu sił wytwórczych — pożądanego wzrostu produkcji dóbr i usług, służącego odpowiedniemu zwiększaniu szeroko pojętej konsumpcji oraz tworzenie podstaw materialnych dla wyższego poziomu wzrostu gospodarki narodowej; 2. zmiany stosunków i sposobów produkcji dóbr i usług, wywierające zasadniczy wpływ na przyspieszanie i bardziej nowoczesny charakter rozbudowy gospodarki oraz rozwoju społeczeństwa; 3. zmiany typu socjalnego, będące z jednej strony skutkiem r.g., a z drugiej zaś czynnikiem zwiększenia jego dynamiki; przemiany socjalne znajdują również swój wyraz w pożądanej strukturze rozwoju społecznego, m. in. w społeczno-zawodowej strukturze ludności oraz w innych przemianach społecznych danego kraju. R.g. łączy się zazwyczaj z pojęciem ,,wzrost gospodarczy”, przy czym w literaturze poświęconej teorii wzrostu czasami traktuje się oba te pojęcia jako synonimy lub też dąży się do wyraźnego ich rozróżnienia. Na ogół przez pojęcie „wzrost gospodarczy” rozumie się ilościowe zwiększanie się z roku na rok produkcji dóbr i usług w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Często zaznacza się przy tym, że w tej formie ujmowanemu procesowi wzrostu gospodarczego nie towarzyszą zjawiska istotnych zmian jakościowych i strukturalnych w gospodarce narodowej. Tak pojmowanemu procesowi wzrostu gospodarczego przeciwstawia się pojęcie „r.g.”, dotyczącego istotnych zmian jakościowych wytwarzanych dóbr i usług oraz szerszego ich asortymentu. W praktyce takie rozróżnienie terminów wzrostu i rozwoju nie jest precyzyjnie stosowane. Z reguły bowiem niemal każdy ilościowy wzrost produkcji pociąga za sobą w konkretnych warunkach określone zmiany jakościowo-strukturalne. Zwiększanie danego rodzaju produkcji łączy się zazwyczaj z wprowadzaniem jednoczesnych zmian w asortymencie wyrobów przy dążeniu do polepszania ich jakości. Odnosi się to zarówno do sposobu wykończenia danego produktu, zmiany jego kształtu lub nawet opakowania, podyktowanej nowymi potrzebami rynku bądź przesłankami handlowymi. Fakt szybszego wzrostu produkcji wybranych gałęzi czy branż przemysłu, a także określonych kategorii wyrobów, prowadzi automatycznie do pewnych przekształceń strukturalnych w ogólnym wolumenie produkcji przemysłowej. Jest to najczęściej występujące zjawisko znacznych przeobrażeń strukturalnych, będących wynikiem zróżnicowanej dynamiki wzrostu poszczególnych rodzajów produkcji. Podział na ilościowe i jakościowo-strukturalne cechy r.g. ma jednak niezmiernie istotne znaczenie. Analizując bowiem istotę zachodzących zjawisk ekonomicznych, należy przede wszystkim określić, jaki rodzaj zjawisk cechuje dany okres rozwoju gospodarki narodowej. Na podstawie odpowiednich badań ekonomicznych i statystycznych można więc stwierdzić, czy w danym okresie występuje ekstensywny czy intensywny (ekstensywny i intensywny rozwój gospodarki) charakter rozwoju ekonomicznego. Przy występowaniu zjawisk typu ilościowego i jakościowo-strukturalnego o podobnym natężeniu można mówić o rozwoju typu mieszanego. A zatem w polityce ekonomicznej — biorąc pod uwagę zmienny stopień natężenia ekstensywnych bądź intensywnych cech rozwojowych — można w wyniku przeprowadzanych analiz statystyczno-ekonomicznych wyróżniać kolejno: ekstensywny, mieszany i intensywny charakter r.g. Jakkolwiek trudno tu o precyzyjne rozgraniczenia poszczególnych okresów rozwoju, to jednak wprowadzenie tych pojęć jest użyteczne w kształtowaniu bieżącej i długookresowej polityki ekonomicznej oraz jej zmieniającego się charakteru. W literaturze kapitalistycznej spotyka się także podobną interpretację wzrostu i r.g. Nawiązując do teorii reprodukcji K. Marksa, należy podkreślić niezwykle złożony charakter procesów rozwojowych. Z jednej strony występuje bowiem fakt ścisłego zazębiania się zjawisk typu ilościowego oraz jakościowo-strukturalnego (Marks, omawiając działanie prawa Hegla, pisał: „..„czysto ilościowe zmiany w pewnym określonym punkcie przechodzą w różnice jakościowe”). Z drugiej zaś, analizując wysoce skomplikowany charakter zjawisk rozwoju, uwydatnił jego bogatą treść polityczno-społeczną i ekonomiczną, którą należy rozpatrywać w konkretnych warunkach danego ustroju politycznego. Dopiero wówczas dostrzega się w sposób wszechstronny samą istotę, kierunki i dynamikę wzrostu gospodarki narodowej oraz rozwoju społeczeństwa. Problematyki r.g. nie można ograniczać do rozpatrywania zjawisk i procesów zachodzących w jednym kraju. We współczesnych warunkach czynnik współpracy międzynarodowej odgrywa istotną rolę w polityce r.g. Na rozwój krajów socjalistycznych decydujący wpływ ma zwłaszcza międzynarodowy podział pracy w obrębie polityki integracji gospodarczej krajów RWPG. Zob. też: rozwój społeczny, wzrost gospodarczy.