Dział I i II gospodarki narodowej

Dział I i II gospodarki narodowej, stosowany w literaturze marksowskiej podział produkcji materialnej na dział I (produkcję środków produkcji) i dział II (produkcję przedmiotów spożycia); ma on szczególne znaczenie w badaniu proporcji podziału dochodu narodowego i tempa wzrostu gospodarczego. Związki między działem I i II w procesie reprodukcji określone są przez wartościową i naturalną strukturę wytworzonego produktu globalnego. Abstrahując z kolei od pozainwestycyjnych czynników wzrostu dochodu narodowego, można ustalić prosty związek ilościowy między stopą inwestycji, tempem wzrostu dochodu narodowego oraz kapitałochtonnością przyrostu dochodu narodowego w nowych obiektach inwestycyjnych.Wynika, że proporcje wzrostu produkcji działu I i II uzależnione są od realizowanego tempa wzrostu dochodu narodowego w wyniku oddawanych do użytku nowych obiektów inwestycyjnych oraz od zmian zachodzących w kapitałochłonności produkcji. Istnieje spora liczba możliwych wariantów między przyspieszonym, jednostajnym i malejącym wzrostem dochodu narodowego a rosnącą, stałą i malejącą kapitałochłonnością produkcji, która określa wymaganą stopę inwestycji i tym samym proporcje wzrostu produkcji Pi i P2. W przypadku przyspieszonego wzrostu dochodu narodowego i stałej kapitałochłonności lub jednostajnego wzrostu dochodu narodowego i rosnącej kapitałochłonności, a tym bardziej przyspieszonego wzrostu i rosnącej kapitałochłonności, stopa inwestycji musi wzrastać, i wobec tego produkcja działu I musi rosnąć szybciej od produkcji działu II. Odmienna sytuacja zachodzi wówczas, gdy tempo wzrostu dochodu narodowego ma być jednostajne lub nawet malejące przy zmniejszającej się lub stałej kapitałochłonności produkcji. Wówczas zmniejsza się stopa inwestycji, czyli wzrasta stopa konsumpcji. W tych warunkach produkcja działu II powinna rosnąć szybciej od produkcji działu I. W przypadku równomiernego wzrostu gospodarczego, przy stałej kapitałochłonności, produkcja działu I powinna wzrastać w tym samym tempie co produkcja działu II. Analiza ta prowadzi do ogólnego wniosku, że szybszy wzrost produkcji działu I w porównaniu z produkcją działu II nie Jest koniecznym warunkiem wzrostu w ogóle, lecz warunkiem przyspieszonego wzrostu gospodarczego opartego na ekspansji inwestycyjnej lub nawet jednostajnego tempa wzrostu, Jeśli tylko to tempo musi być utrzymane za cenę wzrostu kapitałochłonności produkcji. Trudno zatem dopatrywać się w proporcji wzrostu produkcji działu I i II jakiegoś obiektywnego prawa ekonomicznego, które musi być zawsze uwzględnione w polityce rozwoju gospodarczego. Pewne zachodzące prawidłowości ekonomiczne mają zatem charakter relatywny, uzależniony od obiektywnych warunków gospodarczych i typu postępu technicznego oraz możliwej do zrealizowania stopy inwestycji. W minionych latach rozwoju przemysłowego, z wyjątkiem krótkich stosunkowo okresów, tempo wzrostu produkcji działu I wyraźnie było wyższe od tempa wzrostu produkcji działu II. Stanowiło to materialno-techniczną podstawę do industrializacji kraju i niezbędny warunek wyjścia ze stanu zacofania gospodarczego. Nie wynika stąd jednak, że rozwój gospodarczy w przyszłości musi również opierać się zawsze na szybszym wzroście produkcji działu I w porównaniu z działem II. Znajomość relatywnych prawidłowości dotyczących tempa wzrostu obu działów produkcji materialnej ma duże znaczenie praktyczne dla realizacji różnych wariantów strategii wzrostu gospodarczego.