Gospodarstwo domowe

Gospodarstwo domowe, baza ekonomiczna jednostki lub grupy osób powiązanych ze sobą więziami rodzinnymi lub innymi. Do zbioru g.d. nie włącza się gospodarstw instytucjonalnych, czyli zbiorowych, np. domów opieki, internatów, gdyż ich założenia i podstawy ekonomiczne są odmienne od g.d., mających charakter prywatny. Wśród g.d. należy wyróżnić wieloosobowe g.d. (rodzinne, g.d. rodzinne uzupełnione innymi osobami, g.d. zespołów lub grup, opierających swoją wspólnotę na innych więziach niż rodzina biologiczna lub jakikolwiek związek rodzinny) oraz g.d. osób samotnych (jednoosobowe). Podstawą podziału g.d. jest ich wielkość, mierzona liczbą osób; najmniejszą kategorią tego podziału jest zbiór gospodarstw jednoosobowych, których liczba wg spisu ludności z 1970 stanowiła 20% ogółu miejskich g.d. i 10,8% wiejskich g.d. Istotą g.d. jest prowadzenie działalności gospodarczej opartej na środkach będących własnością osobistą jednostek lub zespołów (rodzin i in.). Na środki te składają się; 1. przychody i zasoby pieniężne; 2. zasoby konkretnych dóbr materialnych; 3. siła robocza członków g.d.; w niektórych kategoriach g.d. (zwłaszcza wiejskich) występuje jeszcze: 4. własna produkcja określonych dóbr (w zasadzie środków żywności czerpanych z indywidualnych gospodarstw rolnych dla g.d. lub z działkowych ogródków pracowniczych i hodowli przydomowej) substytuująca częściowo zakupy rynkowe ze środków pieniężnych. Zarządzając i gospodarując tymi czynnikami, g.d. kwalifikuje się do zbioru jednostek gospodarujących. G.d. jest jednostką gospodarującą szczególnego rodzaju. Dysponując środkami pieniężnymi, część ich akumuluje w postaci oszczędności (z częściowym przeznaczeniem na inwestycje konsumpcyjne w celu wyposażenia gospodarstwa), a większość wydatkuje na bieżące potrzeby konsumpcyjne. Zasoby konkretnych dóbr materialnych (wyposażenie mieszkania, inwentarz ruchomy) stwarzają warunki i służą organizacji spożycia. Członkowie g.d. wykonują liczne prace domowe, związane z organizacją szeroko pojmowanej konsumpcji. Przeznaczona do konsumpcji jest również ta część produktów, którą gospodarstwo produkcyjne (np. rolne) przekazuje związanemu z nim g.d. G.d. jest zatem jednostką gospodarującą, której celem jest spożycie, i działającą w sferze spożycia; jest to kryterium wyodrębniające g.d. spośród innych jednostek gospodarujących. W g.d. uprawia się działalność w zakresie organizacji konsumpcji, którą określa się niekiedy terminem „gospodarka domowa”, oraz właściwą konsumpcję. Aktualnie w g.d. przeważa gospodarka dość chaotyczna (co wynika z różnorodności celów, niedostatku środków i niepełnej podaży), w której czynnikiem o szczególnym znaczeniu jest praca własna członków g.d., zwłaszcza kobiet-gospodyń. Jak wykazały badania budżetu czasu, praca w g.d. zajmuje w Polsce dziennie średnio 4,43 godz. kobietom pracującym zarobkowo i 7,65 godz. kobietom nie pracującym zarobkowo. Główne grupy czynności w g.d. dotyczą mieszkania, ubrania, wyżywienia, opieki nad dziećmi i osobami wymagającymi opieki. Między zbiorowością g.d. a gospodarką społeczną istnieje ścisła współzależność o charakterze sprzężenia zwrotnego: ogół g.d. (w Polsce wg spisu powszechnego z 1970 — 9376 tys.) dysponuje siłą roboczą i przejawia popyt na pieniądz, a w obrębie funduszy nabywczych — na dobra i usługi. Gospodarka społeczna przejawia popyt na siłę roboczą, a oferuje płacę zarobkową oraz dobra i usługi. Zależnie od efektywności tej podaży oraz wysokości dochodów i cen g.d. skłonne są zwiększać podaż siły roboczej oraz zakupy dóbr i usług. Niski stopień przetworzenia oferowanych dóbr i słaba podaż usług zmuszają g.d. do większego nakładu pracy domowej (przetwarzanie i przygotowywanie dóbr do spożycia, wykonywanie licznych usług) kosztem obniżenia podaży siły roboczej lub zmniejszenia wydajności pracy w gospodarce społecznej. Jako główne tendencje rozwojowe g.d. należy wymienić zmniejszanie liczby osób w g.d., wzrost liczby jednoosobowych g.d., osłabianie ich zdolności integracyjnej oraz wzmacnianie i rozszerzanie związku z gospodarką społeczną (wzrost zatrudnienia, rynek dóbr i usług, urządzenia socjalne).