Dwie drogi rozwoju kapitalizmu w rolnictwie

Dwie drogi rozwoju kapitalizmu w rolnictwie: 1. droga pruska — charakteryzuje się tym, że kapitalistyczne stosunki produkcji w rolnictwie rozwijają się przez powolne i stopniowe przekształcanie majątków feudalnych w duże gospodarstwa kapitalistyczne oparte głównie na pracy najemnej, przy nadal utrzymujących się dużych pozostałościach feudalnych; wielkie majątki obszarnicze przechodzące stopniowo do form kapitalistycznego gospodarowania współistnieją z masą drobnych, niepełnorolnych gospodarstw chłopskich, bardzo często obciążonych jeszcze feudalnymi powinnościami w postaci odrobków, połownictwa itp.; ten sposób kształtowania się stosunków kapitalistycznych w rolnictwie charakteryzował zwłaszcza kraje, które wstąpiły na drogę kapitalistycznego rozwoju w okresie późniejszym, a więc np. Niemcy, Rosję i Włochy; tego typu rozwój kapitalizmu w rolnictwie nie stwarzał dogodnych warunków do rozwoju sił wytwórczych i utrwalił bardzo niski poziom życiowy drobnych producentów rolnych; 2. droga amerykańska — charakteryzuje się tym, że likwidacja feudalizmu w rolnictwie (tam oczywiście, gdzie on występuje) dokonuje się w sposób radykalny; stosunki kapitalistyczne w rolnictwie rozwijają się swobodnie, głównie przez rozwarstwianie gospodarki chłopskiej; duże gospodarstwa rolne, mając przewagę nad drobnymi, przede wszystkim dzięki niższym kosztom produkcji oraz dogodnym warunkom zbytu, wypierają je z produkcji stając się coraz bardziej gospodarstwami kapitalistycznymi; w ten sposób rozwijał się kapitalizm w USA, Francji itp. Teorię d.d.r.k. w r. opracował Lenin na podstawie analizy materiałów dotyczących rozwoju rolnictwa w USA, Niemczech i Rosji. Lenin wysunął tezę dwóch metod oczyszczania drogi dla kapitalistycznego rozwoju rolnictwa w krajach o poważnych pozostałościach stosunków przedkapitalistycznych w rolnictwie: 1. droga obszarniczego oczyszczania rolnictwa z pozostałości feudalnych, odgórnego przekształcania majątków obszarniczych w gospodarstwa kapitalistyczne, wykupu części ziemi obszarniczej przez chłopów, obciążającego ich gospodarkę olbrzymimi odszkodowaniami na rzecz obszarników; 2. chłopskiego „oczyszczania gruntów” dla kapitalizmu, podziału ziemi obszarniczej i przejęcia jej przez chłopów. Proletariat powinien — zdaniem Lenina — walczyć o zniesienie zależności feudalnych przez chłopskie przekształcenie stosunków własnościowych w rolnictwie, popierając walkę chłopów o ziemię. W Rosji partia bolszewicka wysunęła hasło nacjonalizacji ziemi jako najbardziej radykalnej metody zlikwidowania pozostałości feudalnych i uporządkowania skomplikowanych stosunków własnościowych w ówczesnym rolnictwie rosyjskim.