Arbitraż gospodarczy

Arbitraż gospodarczy, organ państwowy powołany do rozstrzygania na zasadzie wyłączności sporów majątkowych między jednostkami gospodarki uspołecznionej (przedsiębiorstwami, instytucjami państwowymi, urzędami, spółdzielniami, kółkami rolniczymi i niektórymi stowarzyszeniami); spory rozstrzygane są na podstawie pozwu. W skład zespołu orzekającego wchodzą arbitrzy wyznaczeni po jednym przez każdą ze stron; przewodniczy prezes komisji lub wyznaczony przez niego pracownik arbitrażu. Od orzeczenia okręgowej komisji arbitrażowej przysługuje prawo odwołania się do Głównej Komisji Arbitrażowej, która rozpatruje sprawy w zespołach trzyosobowych wytypowanych przez prezesa GKA z listy jej członków wyznaczonych przez Prezesa Rady Ministrów, resorty, Naczelną Radę Spółdzielczą i każdy z centralnych związków spółdzielczych. W przypadku naruszenia w orzeczeniu GKA istotnych zasad prawnych prokurator generalny PRL, prezes GKA lub zainteresowany minister resortowy mogą wnieść nadzwyczajną rewizję. Orzeczenia arbitrażowe mają moc wyroków sądowych. Ferując orzeczenia komisje arbitrażowe stosują przepisy ustaw, rozporządzeń, uchwał Rady Ministrów oraz wiążących strony zarządzeń organów kierujących gospodarką narodową. Wytyczne orzecznictwa arbitrażowego ustala kolegium, w skład którego — oprócz prezesa i wiceprezesa GKA — wchodzi 12 członków mianowanych przez ministra finansów spośród osób posiadających praktyczną znajomość orzecznictwa arbitrażowego i potrzeb uspołecznionego obrotu. Zarówno wytyczne orzecznictwa arbitrażowego, jak i poszczególne orzeczenia są publikowane. Odrębny .charakter mają spory przedumowne. Stronami w tych sporach są jednostki, które ,z nakazu organów kierujących gospodarką narodową obowiązane są do dokonania transakcji, a treści wzajemnych obowiązków nie mogą same uzgodnić. Orzeczenie arbitrażowe wydane w takim sporze bardzo często określa treść zawieranej w obrębie gospodarki umowy, a tym samym kształtuje wzajemne obowiązki stron w celu zabezpieczenia wykonania nakazanej stronom transakcji. Rozwinięciem tej funkcji jest udział organów arbitrażu w ustalaniu warunków dostaw. Szczególnym obowiązkiem a. g. jest sygnalizowanie resortom stwierdzonych w toku sporów arbitrażowych nieprawidłowości w pracy podległych im przedsiębiorstw. W funkcji tej a.g. zbliża się swoim charakterem do organów kontroli państwowej. Przepisy o państwowym a.g. dają podstawę do powoływania w poszczególnych ministerstwach resortowych komisji arbitrażowych, które. rozstrzygają spory majątkowe między jednostkami organizacyjnymi i przedsiębiorstwami tego resortu. A. g. wykonuje we wszystkich krajach obozu socjalistycznego podobne funkcje; wyjątkiem jest Jugosławia, gdzie spory w obrocie uspołecznionym rozstrzygają sądy gospodarcze, które w odniesieniu do uspołecznionych przedsiębiorstw sprawują także orzecznictwo karno-administracyjne. W Polsce szczególne zadania wykonuje a. g. w zakresie organizacji obsługi prawnej przedsiębiorstw uspołecznionych, prowadząc listy osób. uprawnionych do wykonywania zawodu radcy prawnego i przeprowadzając postępowanie dyscyplinarne przeciwko radcom prawnym naruszającym swoje obowiązki.