Spółdzielczy plan Lenina

Spółdzielczy plan Lenina, zweryfikowana przez praktyką koncepcja przekształcenia indywidualnej gospodarki chłopskiej w gospodarką socjalistyczną na zasadach spółdzielczych. Budowa socjalizmu na wsi jest rewolucyjnym przewrotem, który dokonuje się w sposobie wytwarzania i warunkach bytu ludności wiejskiej, polegającym na stopniowym przejściu od gospodarki indywidualnej do kolektywnej, od gospodarki drobnej do wielkiej, od rolnictwa prywatnego do uspołecznionego. Założenia tego planu zostały sformułowane przez Lenina w latach 1919—23. Punktem wyjścia do jego realizacji jest uznanie sojuszu robotniczo-chłopskiego za główną siłą społeczną, dokonującą rewolucyjnych przeobrażeń w okresie przejściowym od kapitalizmu do socjalizmu. Socjalistyczna rekonstrukcja wsi jest możliwa tylko w warunkach dyktatury proletariatu, po przejęciu kluczowych gałęzi gospodarki (przemysł, handel, banki itd.) przez państwo i pod przewodnictwem rewolucyjnej partii, gdyż gospodarka chłopska sama przez się żywiołowo nie może wstąpić na drogą socjalistycznego rozwoju (bowiem chłopstwo obiektywnie zainteresowane w socjalistycznej przebudowie wsi jest jednak z istoty swojej sytuacji ekonomicznej klasą niesocjalistyczną). Dopóki chłopstwo opiera swoją gospodarką na prywatnej własności i drobnej produkcji towarowej, sojusz między klasą robotniczą a chłopską wymaga, aby spójnia ekonomiczna ze wsią odbywała się za pośrednictwem jedynie możliwej do przyjęcia przez masy chłopskie więzi, tj. za pośrednictwem kupna-sprzedaży, przy czym państwo socjalistyczne spełnia regulującą rolą na rynku. Uspołecznienie własności środków produkcji, które jest główną treścią przeobrażeń społeczno-ekonomicznych w okresie przejściowym od kapitalizmu do socjalizmu, odbywa się na wsi nie przez wywłaszczenie drobnych wytwórców indywidualnych, lecz na zasadzie dobrowolnej akceptacji przez nich socjalistycznej drogi rozwoju zmierzającej do stopniowego łączenia się drobnych gospodarstw chłopskich w różne formy gospodarstw zespołowych. Naruszanie bowiem zasady dobrowolności, stosowanie metod nacisku administracyjnego prowadzi do wielu ujemnych skutków. Konsekwencją zasady dobrowolności jest konieczność materialnego zainteresowania drobnych producentów chłopskich w budownictwie socjalizmu na wsi, przez kojarzenie prywatnych korzyści płynących stąd dla chłopa z interesem społecznym, polegającym na dążeniu do uspołecznienia własności środków produkcji, w miarą jak dojrzewają ku temu warunki materialne i narasta konflikt między nowymi siłami wytwórczymi a istniejącymi stosunkami produkcji. Socjalizm na wsi nie może być budowany metodami polegającymi na degradacji gospodarki chłopskiej ani w postaci pozbawienia ekonomicznych warunków do wzrostu produkcji w drobnych gospodarstwach chłopskich, ani też w formie wywoływania „rewolucyjnej nędzy” mas chłopskich, lecz powinien być wprowadzany na zasadzie wzrostu sił wytwórczych w rolnictwie, w tym i w gospodarce chłopskiej. Kojarzenie rozwoju produkcji rolnej z przeobrażeniami ustrojowymi o charakterze socjalistycznym stanowi dialektyczną jedność, gdyż chodzi tu o podnoszenie produkcji takimi metodami i środkami, które są jednocześnie środkami wzrostu elementów socjalistycznego gospodarowania w rolnictwie. Tempo uspołecznienia środków produkcji w rolnictwie zależy zarówno od przygotowania bazy materialno-technicznej, jak i od aktywności społeczno-politycznej mas chłopskich. Dokonanie uspołecznienia własności środków produkcji, będących własnością indywidualnych producentów chłopskich, przechodzenie od niższych do wyższych form specjalizacji gospodarstw wymaga natomiast spełnienia wielu warunków, np. rozwoju cywilizacji ludności wiejskiej, wzrostu świadomości społecznej chłopów, organizatorskiej działalności państwa w procesie rozwoju stosunków socjalistycznych na wsi, pomocy finansowej państwa dla wsi, a zwłaszcza zaś tworzenia nowoczesnej bazy materialno-technicznej dla wielkiej produkcji rolnej, bowiem podstawą socjalistycznej rekonstrukcji rolnictwa jest odpowiedni rozwój przemysłu. Rozwój sił wytwórczych ma decydujące znaczenie dla tworzenia nowego społeczeństwa. Biorąc za punkt wyjścia podstawowy wniosek marksizmu, że w sensie ekonomicznym socjalizm stanowi wielką produkcję maszynową, opartą na społecznej własności środków produkcji, W. Lenin stwierdził, iż „…jedyną materialną bazą socjalizmu może być wielki przemysł maszynowy, zdolny do zreorganizowania również rolnictwa”. Rewolucja techniczna w rolnictwie musi być związana z rewolucją społeczno-ekonomiczną, która jest środkiem rozwiązania sprzeczności między rozwojem sił wytwórczych a stosunkami produkcji na wsi, opartymi na prywatnej własności środków produkcji w gospodarce indywidualnej. Przejście chłopstwa na tory gospodarki socjalistycznej wymaga stosowania kompromisów dotyczących sposobów tego przejścia, uwzględniania doraźnych interesów ekonomicznych chłopów i poziomu ich świadomości. Stąd też wg Lenina spółdzielczość jako metoda budowy socjalizmu jest „…drogą możliwie najbardziej prostą, łatwą i dostępną dla chłopa”. W budownictwie socjalizmu na wsi rozwój spółdzielczych przedsiębiorstw rolnych przeplata się jednak z rozwojem państwowych przedsiębiorstw rolnych, przy czym te ostatnie formy odgrywają poważną rolę w procesie socjalistycznej rekonstrukcji indywidualnej gospodarki chłopskiej. Proporcje między sektorem spółdzielczym a państwowym w rolnictwie zależą od rozwoju sił wytwórczych, charakteru rolnictwa i struktury społecznej wsi w danym kraju. Podstawowe założenia leninizmu w kwestii socjalistycznej przebudowy wsi są niekontrowersyjne i nie mogą być kwestionowane. Natomiast trudność ich recepcji polega na tym, że istnieje dość odległy dystans między teoretycznym poznaniem ogólnych zasad a umiejętnościami ich praktycznego zastosowania w konkretnej sytuacji politycznej, zwłaszcza zaś opracowania dokładnie przemyślanego programu walki o zadania etapowe, wytyczenia drogi prowadzącej do urzeczywistnienia zasad ogólnych, przełożenia tez teoretycznych na język praktyki. W praktycznej działalności partie komunistyczne i robotnicze, prowadzące politykę zgodnie z zasadami leninowskimi, opierają się na programie produkcyjnym i programie dotyczącym socjalistycznęj rekonstrukcji rolnictwa. Obecny program rolny PZPR stanowi zespolenie ogólnych zasad leninizmu z praktycznymi warunkami w gospodarce polskiej.