Prakseologia

Prakseologia, nauka o sprawności działań; poszukuje jak najszerszych uogólnień, interesuje się przeto nade wszystko farmami usprawnień sposobów działania wspólnymi dla wszystkich poszczególnych umiejętności praktycznych; w sposób uproszczony a popularny można by nazwać ją nauką o dobrej robocie. Aby sprostać swym zadaniom, prakseologowie starają się wypracować system pojęć niezbędnych lub swoiście przydatnych do konstrukcji dyrektyw, czyli zaleceń i przestróg, dotyczących wzmagania sprawności i unikania niesprawności w działaniu. Określają tedy zarówno terminy służące do opisu techniki działania, jak też terminy służące do oceny sposobów działania pod względem sprawności. Do pierwszych należą np. wyrazy: sprawca, czyn, impuls, cel, tworzywo, środek, metoda, wytwór, dzieło i in„ przykładami drugich będą np. takie wyrazy, jak skuteczność, sprawność, wydajność, oszczędność, dokładność, prostota. Należy podkreślić, że oceny działania, których dokonywa p., nie są ocenami emocjonalnymi, czyli takimi, w których wyraża się stosunek emocjonalny podmiotu oceniającego do rzeczy ocenianych. Takie oceny emocjonalne wypowiada się np. za pomocą wyrazów: piękny, czcigodny, wstrętny, podły: są to wyrazy z dziedziny etyki lub estetyki. Natomiast oceny prakseologiczne są ściśle utylitarne i mówią tylko o walorach działania, dodatnich lub ujemnych, charakteryzujących to działanie wyłącznie z punktu widzenia sprawności. Zasób terminów służących do opisu techniki działania pozwala dokonać rozróżnień rozmaitych typów działania. P. wyróżnia tedy np. czyny proste, charakteryzujące się jedynością podmiotu działającego i jedynością aktu nacisku wywartego przez ten podmiot na tworzywo, oraz czyny złożone, czyli wieloimpulsowe. Te ostatnie bywają jednopodmiotowe lub wielopodmiotowe. W zależności od tego, czy uczestnicy czynu złożonego dążą do celów zgodnych czy też do celów niezgodnych, mamy przypadek kooperacji pozytywnej lub przypadek kooperacji negatywnej. Różne rodzaje doboru i układu czynów składowych działania złożonego i różne rodzaje zależności pewnych czynów od innych oraz pewnych podmiotów działających od innych — dają rozmaite postaci form organizacyjnych działania. Za pomocą terminów, o których poprzednio była mowa, i na gruncie typologii działań, o której była mowa ostatnio, p. formułuje swoje zalecenia i przestrogi; doradza np., by o ile możności ograniczać interwencję własną, jeśli można ją zastąpić pilnowaniem samorzutnej linii rozwoju zdarzeń prowadzących do zamierzonego przez nas stanu rzeczy; zastępować naprawianie szkód niedopuszczaniem do ich powstawania; robić za jednym zamachem to, co się dotychczas robiło w drodze osobnego wykonywania wielu czynności; upraszczać metody działania. Nasuwa się z kolei pytanie, z jakich źródeł czerpie p. pomysły i uzasadnienia swych dyrektyw. Odpowiedź brzmi: z wszelkich możliwych źródeł, głównie jednak z obserwacji porównawczej działań, połączonej z dociekaniem przyczyn ich powodzeń i niepowodzeń. W wykonywaniu swych zadań prakseolog znajduje poważną pomoc, korzystając z osiągniętych już przez poszczególne umiejętności cząstkowych uogólnień, wymagających doprowadzenia do właściwego stopnia ogólności rozszerzonej. Ponadto w znanych powszechnie maksymach mądrości praktycznej, uzyskanych już przez ludzkość w toku wiekowego doświadczenia, znajduje on wiele cennych wskazań wypowiedzianych w formie obrazowej lub aforystycznej. Jasno się tedy zarysowuje stosunek p. do ekonomii politycznej i do nauki organizacji i kierownictwa. Pojęcia i tezy P., jako ogólniejsze, stanowią założenia wstępne obu tych nauk. Nie jest jeszcze powszechnie ustalone, kto pierwszy użył nazwy p. dla oznaczenia omawianej dyscypliny badawczej.