Ubezpieczenia gospodarcze

Ubezpieczenia gospodarcze, łączne określenie ubezpieczeń majątkowych i osobowych, używane w nauce polskiej w celu ich przeciwstawienia ubezpieczeniom społecznym. U.g. stanowią opartą na wykorzystaniu działania -prawa wielkich liczb formą organizowania wspólnot ponoszenia ryzyka określonych zdarzeń losowych, takich jak klęski żywiołowe (np. gradobicie, powódź, pożar) oraz wypadki: tzw. nieszczęśliwa (powodujące np. śmierć, utratą zdrowia lub zdolności do pracy), komunikacyjne (np. samochodowe), techniczne (np. awaria maszyny, szkody wodociągowe), społeczne (np. rabunek, kradzież). Wspólność ryzyka zagrażającego gronu osób (np. ryzyko pożaru budynku w odniesieniu do posiadaczy budynków) sprawia, że z natury rzeczy grono to stanowi wspólnotą w sensie narażenia na to samo niebezpieczeństwo. Fakt istnienia tej wspólnoty Jest podstawą zorganizowania wspólnoty ubezpieczeniowej; jej swoistość polega na tym, że członkowie wspólnoty nie pozostają ze sobą w żadnych stosunkach, zaś wspólnota ponoszenia ryzyka realizuje się przez wzajemne stosunki ubezpieczyciela (organizatora wspólnoty) z ubezpieczającymi (tj. z każdym członkiem wspólnoty). Uczestnicy wspólnoty ponoszenia ryzyka, obowiązani do wnoszenia składek, zwani są ubezpieczającymi; stosunki wiążące ich z ubezpieczycielem zwane są stosunkami ubezpieczenia. Uprawnionymi do odszkodowań lub świadczeń są ubezpieczający z wyjątkiem przypadków ubezpieczenia na rzecz trzeciego, tj. na rzecz osoby innej niż obowiązana do płacenia składek. Przykładem może być ubezpieczenie pracowników od następstw nieszczęśliwych wypadków przez zakład pracy. Składkę opłaca zakład pracy (ubezpieczający), a prawo do świadczeń ma bądź pracownik (ubezpieczony), bądź — w razie wypadku śmiertelnego — inna osoba uprawniona (np. wdowa). Początki u.g. sięgają zamierzchłej starożytności; rozwinęły się one najpierw na tle wspólnego ponoszenia ryzyka zagrażającego podczas przewozu towarów, zwłaszcza w handlu morskim. Historycznie pierwszym podziałem u.g. był ich podział na morskie i lądowe. Ze względu na przedmiot ubezpieczenia, którym może być mienie (określony przedmiot majątkowy, np. samochód lub całość majątku) albo dobra osobiste niemajątkowe (życie człowieka, Jego zdrowie, zdolność do zarobkowania), rozróżnień się ubezpieczenia majątkowe 1 osobowe; pierwsze zwane są również ubezpieczeniami od szkód, gdyż chodzi w nich o wyrównanie ubytku w mieniu za pomocą odszkodowania ubezpieczeniowego, drugie zwane są ubezpieczeniami sum, gdyż zapewniają nie wyplotę odszkodowania, lecz kwoty pieniężnej określonej z góry w warunkach ubezpieczenia. Dlatego w ubezpieczeniach osobowych mówi się o świadczeniach, a nie o odszkodowaniach ubezpieczeniowych. Do ubezpieczeń majątkowych należą: ubezpieczenia morskie (statków, ładunków, frachtu, odpowiedzialności cywilnej armatora), ubezpieczenia budynków od ognia, ziemiopłodów od gradobicia, zwierząt gospodarczych od padnięcia, samochodów i samolotów od uszkodzenia (auto- i aero-casco) i in. Do ubezpieczeń osobowych należą: 1. ubezpieczenia następstw nieszczęśliwych wypadków; 2. ubezpieczenia na życie. Ze względu na sposób powstania ubezpieczenia rozróżnia się ubezpieczenia dobrowolne i obowiązkowe (przymusowe); pierwsze powstają na podstawie umowy, drugie bezpośrednio z mocy prawa (ex lege), np. obowiązkowe ubezpieczenie budynku, powstające automatycznie z dniem rozpoczęcia użytkowania wzniesionego budynku. W ubezpieczeniu umownym treść i zakres praw i .obowiązków stron określa umowa, której najważniejsze postanowienia są ujęte w polisie i w dołączanych do niej ogólnych warunkach ubezpieczenia. W sprawach nie uregulowanych umową mają zastosowanie przepisy ustawowe o umowie ubezpieczenia oraz ogólne zasady prawa cywilnego. Prawa i obowiązki stron (ubezpieczyciela i ubezpieczającego) w ubezpieczeniach obowiązkowych określane są w aktach normatywnych regulujących poszczególne rodzaje tych ubezpieczeń. Od ubezpieczenia obowiązkowego, powstającego niejako automatycznie z mocy przepisu prawa, należy odróżnić ubezpieczenie powstające na podstawie umowy, której zawarcie jest obowiązkiem ubezpieczającego. W przypadku ubezpieczenia zawartego z kilkoma ubezpieczycielami działającymi łącznie mamy do czynienia z koasekuracją, którą należy odróżnić od reasekuracji.