Społeczne skutki uspołecznienia gospodarki

Społeczne skutki uspołecznienia gospodarki, związane są z likwidacją prywatnej własności środków produkcji, z powstawaniem nowych instytucji kierowania i zarządzania gospodarką, zmianami typów karier i systemów wartości wyznaczających dążenia i postępowania jednostek. S.s.u.g. można sklasyfikować następująco: 1. Zmiany w strukturze klas i warstw społecznych. Uspołecznienie gospodarki powoduje zniknięcie klas posiadających, a mianowicie kapitalistów i właścicieli większych majątków rolnych; zmienia także skład i funkcje klas średnich, a zwłaszcza drobnych wytwórców. Znikają również te warstwy i kategorie zawodowe klas pozostałych, które były funkcjonalnie związane z klasami posiadającymi, np. służba domowa (stanowiąca przed uspołecznieniem bardzo liczną kategorię klasy robotniczej), robotnicy rolni i służba folwarczna, urzędnicy zatrudnieni w wielkich posiadłościach rolnych. Klasy pracujące w społeczeństwie wysuwają się na czoło jako nowa, podstawowa siła. 2. Zmiany w systemie instytucji państwowych i gospodarczych. Powstają nowe układy instytucji centralnego zarządzania i planowania gospodarką, znikają instytucje związane z własnością prywatną, ulega reorganizacji i reorientacji cały układ instytucji bezpośrednio i pośrednio związanych ze wszystkimi działami gospodarki narodowej. 3. Zmiana funkcji przedsiębiorstwa uspołecznionego. Przestaje ono być instytucją działającą w celu maksymalizacji zysku prywatnego przedsiębiorcy, a podejmuje, oprócz czysto ekonomicznych, także wiele zadań społecznych, opiekuńczych, wychowawczych, politycznych i kulturalnych. Wymaga to zmiany organizacji wewnętrznej przedsiębiorstwa, wytworzenia nowych urządzeń do realizacji celów pozaekonomicznych. Nowa pozycja społeczna klasy robotniczej powoduje zmiany układu władzy i prestiżu wewnątrz przedsiębiorstwa. Powstają instytucje udziału robotników w zarządzaniu, zmienia się rola organizacji politycznych i społecznych, które tracą swoje zadania wynikające z walki klasowej. 4. Powstają nowe kategorie zawodowe, których celem jest spełnienie zadań gospodarki uspołecznionej: planistów zatrudnionych w instytucjach planowania wszystkich szczebli, nowe kategorie pracowników umysłowych i pracowników społeczno-politycznych, nowe formy nadzoru i kontroli. 5. W przedsiębiorstwach i innych instytucjach gospodarki uspołecznionej powstają nowe formy organizacyjne grup i zbiorowości społecznych, np. brygady pracy socjalistycznej, koła racjonalizatorów, nowe formy organizacji masowych, jak związki zawodowe, organizacje polityczne związane z funkcjonowaniem gospodarki. Uspołecznienie gospodarki powoduje także powstanie nowych form opieki, np. funduszu wczasów pracowniczych, domów kultury, organizacji sportowych. Ogólnie mówiąc, uspołecznienie powołuje do życia wiele nowych form zbiorowości nie znanych w gospodarce kapitalistycznej. 6. Wytwarzają się nowe formy oceny postępowania, otwierają się możliwości awansu społecznego, a w ich następstwie nowe formy ruchliwości społecznej, tzn. przechodzenia do wyższych pozycji społecznych. Zmienione kryteria oceny położenia społecznego powodują zmiany w prestiżu zawodów, co potwierdzają badania przeprowadzane w krajach socjalistycznych: zanika prestiż zawodów, na których opierała się gospodarka i ustrój kapitalistyczny, i nabierają prestiżu zawody wymagające wysokich kwalifikacji lub mające ważne znaczenie w budowaniu nowego ustroju. 7. Tworzą się nowe typy karier i aspiracji, których realizacja prowadzi do tworzenia się nowych typów osobowości. Kształtuje się wzór osobowości człowieka socjalizmu, niezbędny dla tego systemu. W odróżnieniu od gospodarki kapitalistycznej, która zakładała, że człowiek w swojej działalności kieruje się egoizmem i dążeniem do korzyści, założeniem gospodarki socjalistycznej jest to, że każdy pracownik kieruje się motywami społecznymi, rozumie wymagania ustroju i zachowuje się zgodnie z nimi. W dalszym procesie swojego funkcjonowania wytworzy ona własne charakterystyczne typy osobowości. 8. Zamiast inicjatywy osobistej jednostek dążących do osiągania wysokich zysków, gospodarka uspołeczniona preferuje inicjatywę instytucji dążących do zaspokojenia potrzeb całego społeczeństwa jako podstawowej siły napędowej tej gospodarki. Z tego też powodu przed instytucjami gospodarki uspołecznionej postawione są nowe zadania — podatność na innowacje, zapewnienie gospodarce elastyczności i dynamicznego rozwoju. Są to jednocześnie nowe wymagania w stosunku do pracowników, a zwłaszcza kadr kierowniczych.