Demograficzne prognozy

Demograficzne prognozy, określenie przyszłego stanu ludności i jej struktury na podstawie z góry przyjętych założeń. Założenia te dotyczą, z jednej strony, ruchu naturalnego ludności (małżeństwa, urodzenia, zgony ludności ruch naturalny), z drugiej zaś jej wędrówek (napływ, odpływ ludności migracje). Niekiedy, co jest zresztą niesłuszne, za podstawę prognoz bierze się wyłącznie ruch naturalny. Prognozom takim w Polsce nadano niezupełnie trafną nazwę prognoz biologicznych. P.d. może być opracowywana w jednym lub w kilku wariantach. Przedstawienie jednego wariantu prognozy uwzględnia jedną tylko spośród wielu możliwych sytuacji i tym samym daje niepełną ocenę przyszłości. Przyjęły się prognozy trój wariantowe, z których dwie odpowiadają na pytanie: jak może być w najlepszym razie (wariant maksimum) i jak w najgorszym (wariant minimum), trzeci zaś, pośredni stanowi wyraz tego, co zdaniem autorów prognozy jest najbardziej prawdopodobne. Odrębny charakter mają prognozy ostrzegawcze, których zadaniem jest pokazanie ujemnych następstw dłuższego utrzymywania się istniejącej sytuacji demograficznej. Ważną właściwością prognoz jest fakt, że wywierają one daleko idący wpływ na kształtowanie się przyszłych stosunków w różnych dziedzinach życia. Świadczy to zatem o dużej odpowiedzialności, jaką biorą na siebie autorzy prognoz. P.d. mają długą historię. Najstarszą z nich jest prognoza rozwoju ludności Anglii, sporządzona w 1696 i sięgająca do 2300, której autorem był angielski statystyk G. King. Prognoza ta jednak błędnie oceniała przyszłość, Anglia bowiem liczy dziś nie 8 min ludności, jak przewidywał King, lecz ponad 50 min. W Polsce przejawy myśli prognostycznej znajdujemy u S. Staszica w jego rozprawie O statystyce Polski. Obliczał on przyszły stan ludności Polski na podstawie określonej gęstości zaludnienia. W okresie międzywojennym w Instytucie Spraw Społecznych opracowano pierwszą w Polsce p.d., która niestety została zniszczona w czasie II wojny światowej. Po wojnie, w związku z potrzebami gospodarki planowej, nastąpił w Polsce żywy rozwój działalności prognostycznej. Opracowywaniem prognoz zajmują się obecnie Komisja Planowania przy Radzie Ministrów i Główny Urząd Statystyczny, który w dziedzinie p.d. odgrywa rolę wiodącą. Prognozy, będące ich wspólnym dziełem, charakteryzuje duży realizm. Niemniej co kilka lat muszą być one weryfikowane. Prognozy oblicza się dziś na całym świecie. Demografowie ONZ sporządzają prognozy dla całego globu ziemskiego z podziałem na regiony, subregiony i kraje. Oddzielnie opracowywane są one dla krajów wysoko i średnio rozwiniętych oraz dla krajów rozwijających się. Prognozy ONZ wykonywane są w trzech podstawowych wariantach (minimum, maksimum i pośrednim); ostatnio przyjęto dodatkowo czwarty wariant, oparty na założeniu niezmienności istniejących trendów demograficznych. Rola prognoz, nie tylko zresztą demograficznych, zyskuje coraz bardziej na znaczeniu. W Polsce wyrazem tego jest powołanie do życia Komitetu Badań i Prognoz Polska 2000 oraz uchwała RM z 17 IX 1970, wprowadzająca system prognoz jako podstawę planowania gospodarczego. Należy również podkreślić rolę p.d. jako źródła wskazań dla długofalowej polityki ludnościowej.