Ruchliwość społeczna

Ruchliwość społeczna, przemieszczenia jednostek i grup społecznych w strukturze społecznej. Rozróżniamy ruchliwość pionową (wertykalną), gdy jednostka (lub grupa) przesuwa się z niższej pozycji społecznej na wyższą (awans społeczny) lub z wyższej pozycji na niższą (degradacja społeczna), i ruchliwość poziomą (horyzontalną), gdy jednostka (lub grupa) zmienia miejsce w strukturze, pozostając jednak w przybliżeniu na tym samym szczeblu drabiny społecznej. Przykładem ruchliwości pionowej może być przejście z kategorii niewykwalifikowanych pracowników fizycznych do kategorii wykwalifikowanych pracowników (lub na odwrót); przykładem ruchliwości poziomej natomiast może być przejście z kategorii samodzielnych rolników do kategorii samodzielnych rzemieślników (zakładając, że obie te kategorie znajdują się na tym samym szczeblu drabiny społecznej). Ponadto rozróżniamy r.s. międzypokoleniową, gdy w grę wchodzi zmiana pozycji społecznej jednostki w porównaniu z pozycją jej ojca (lub matki) i ruchliwość wewnątrzpokoleniową, gdy występuje zmiana pozycji jednostki w porównaniu z pozycją zajmowaną przez tę jednostkę we wcześniejszym okresie. Na wielkość r.s. wpływa wiele czynników gospodarczych i społecznych. Ze względu na nie wyróżnia się m. in.: 1. ruchliwość strukturalną (niekiedy nazywaną również ruchliwością technologiczną) wywołaną zmianami w społecznym podziale pracy, np. wzrostem udziału — wśród ogółu czynnych zawodowo — pewnych kategorii społeczno-zawodowych (np. przemysłowych pracowników fizycznych) a zmniejszaniem się udziału innych kategorii (np. pracowników rolnictwa); 2. ruchliwość reprodukcyjną, wywołaną faktem, że pewne kategorie ludności odznaczają się rozszerzoną reprodukcją demograficzną (np. ludność rolnicza), inne zaś nie osiągają prostej reprodukcji demograficznej (np. niektóre kategorie pracowników umysłowych); 3. ruchliwość związana z „wymianą” jednostek, kiedy pewne jednostki, np. nie mające odpowiednich kwalifikacji przechodzą z wyższych pozycji na niższe, a na ich miejsce przychodzą jednostki bardziej kwalifikowane zajmujące dotychczas niższe pozycje. Ruchliwość strukturalna odgrywa doniosłą rolę w ciągu całego okresu uprzemysłowienia. Natomiast ruchliwość związana z „wymianą” jednostek nabiera szczególnego znaczenia w fazie intensywnego, selektywnego rozwoju gospodarczego. Ruchliwość reprodukcyjna jest funkcją różnic w stopie reprodukcji poszczególnych kategorii społecznych i zmniejsza się w miarę, jak te różnice maleją. R.s. należy odróżniać od ruchliwości geograficznej (migracji), tj. od zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu. Ta ostatnia z reguły wiąże się z r.s. (np. migracje ze wsi do miast). R.s. często jednak występuje bez zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu.