Metoda badania niewyczerpującego

Metoda badania niewyczerpującego (częściowego), metoda badania statystycznego nie obejmującego całej zbiorowości statystycznej (statystyczna zbiorowość), lecz tylko jej część; stosowana jest, gdy badanie wyczerpujące byłoby niemożliwe lub niecelowe. Badanie wyczerpujące może się okazać niemożliwe wobec bardzo wielkich rozmiarów zbiorowości (np. jeżeli chcemy zbadać wymiary liści brzozy, to badanie wyczerpujące powinno objąć wszystkie liście wszystkich brzóz na świecie) lub gdy badanie powoduje zniszczenie badanego przedmiotu (np. przy statystycznej kontroli jakości żarówek). Badanie wyczerpujące może być niecelowe, jeżeli można uzyskać wyniki dostatecznie dokładne w inny sposób lub jeżeli środki finansowe przeznaczone na badanie są ograniczone albo też wyniki potrzebne są szybko. Badanie niewyczerpujące jest z reguły tańsze niż badanie wyczerpujące i może być przeprowadzone w krótszym czasie. Jeżeli badanie niewyczerpujące ma dać takie wyniki, które można by przenieść na całą zbiorowość, a więc jeżeli badana część zbiorowości ma być reprezentatywna, to jej struktura powinna być możliwie najbardziej zbliżona do struktury całej zbiorowości. Wymaga to specjalnego sposobu dobrania czy wylosowania badanej części zbiorowości. Badanie niewyczerpujące oparte na losowaniu nazywa się badaniem reprezentacyjnym. Jeżeli nie ma pewności, czy część zbiorowości podlegająca badaniu jest reprezentatywna, wówczas przy interpretowaniu wyników potrzebna jest dobra znajomość zagadnienia i duża ostrożność. Czasami wybiera się do badań takie jednostki danej zbiorowości, które można uważać za typowe dla tej zbiorowości. Pozwala to na bardzo wnikliwe badania i na ustalenie charakterystycznych cech badanej zbiorowości. Taka metoda ma zastosowanie przede wszystkim przy badaniu zjawisk społecznych. Podstawową metodą badania niewyczerpującego jest metoda reprezentacyjna, surogatem zaś — szacunek statystyczny (metoda szacunkowa). W pewnych przypadkach stosuje się badania ankietowe (ankieta) i metodę monograficzną.