Model w teorii ekonomicznej

Model w teorii ekonomicznej (potocznie model – wzór, wzorzec), w najbardziej ogólnym sensie model ekonomiczny jest synonimem teorii ekonomicznej; częściej jednak terminu „model ekonomiczny” używa się w znaczeniu węższym niż pojęcia „teoria ekonomiczna”. Odwzorowywanie (opisywanie) zjawisk i prawidłowości procesu gospodarczego jest podstawowym zadaniem teorii ekonomicznej. Opisanie poszczególnych stron procesu gospodarczego, a tym bardziej przedstawienie jego syntetycznego obrazu jest niemożliwe bez zastosowania abstrakcji, bez wyodrębnienia najistotniejszych jego elementów oraz pominięcia zbędnych szczegółów. „Teorie ekonomiczne zawierają wyszczególnienie warunków, w których abstrakcyjne prawa są prawdziwe i wiążą się w określony sposób. Takie wyszczególnienie warunków zawarte w teorii ekonomicznej nazywa się założeniami, a zbiór takich założeń określa się ostatnio mianem teoretycznego modelu ekonomicznego” (O. Lange). Wśród modeli ekonomicznych należy wyróżnić modele opisowe oraz matematyczno-cybernetyczne. Przykładem modeli opisowych może być marksowski model kapitalizmu wolnokonkurencyjnego oraz leninowski model kapitalizmu monopolistycznego. Pierwszy z nich był teoretycznym obrazem kapitalistycznego procesu gospodarczego, pozbawionego centralnego ośrodka dyspozycji gospodarczej, w którym kapitaliści prowadzą swobodną grę ekonomiczną. W modelu kapitalizmu monopolistycznego Lenin uwzględnił fakt, że wolna konkurencja prowadzi do koncentracji i centralizacji kapitału, a ta z kolei do powstania zrzeszeń monopolistycznych. W ekonomii politycznej socjalizmu mówi się również o modelach funkcjonowania gospodarki socjalistycznej. Czynnikami odróżniającymi poszczególne modele funkcjonowania gospodarki socjalistycznej mogą być np. różnice w stopniu centralizacji decyzji ekonomicznych albo w sposobie przekazywania tych decyzji do niższych ogniw gospodarczych. Modele matematyczno-cybernetyczne różnią się od modeli opisowych językiem i sposobem opisu obiektywnej rzeczywistości gospodarczej. Podstawą tego typu modeli są równania i nierówności matematyczne oraz wykresy i schematy. Za prototyp modelu matematyczno-cybernetycznego w teorii ekonomicznej uważa się tablicę ekonomiczną F. Quesnaya. w tablicy tej ujęte zostały przepływy dóbr materialnych między poszczególnymi działami i gałęziami gospodarki narodowej. Uogólnienia i rozwinięcia tej ważnej idei dokonał K. Marks w słynnych schematach reprodukcji. Dalszym krokiem w rozszerzaniu i konkretyzacji tej idei na podstawie osiągnięć współczesnej matematyki są modele przepływów międzygałęziowych oraz modele statycznego i dynamicznego programowania ekonomicznego. W teorii ekonomicznej coraz szerzej stosuje się również zagregowane modele wzrostu gospodarczego. Do tego typu modeli można np. zaliczyć model R. F. Harroda oraz model M. Kaleckiego. Przykładem modelu matematyczno-cybernetycznego są także wprowadzane ostatnio schematy planowania sieciowego. Matematyczno-cybernetyczne modelowanie jest precyzyjnym i efektywnym instrumentem poznania i uogólnienia wewnętrznych prawidłowości procesu gospodarczego. Za jego pomocą można połączyć ilościowe i jakościowe aspekty analizy, określić ścisłe metody doskonalenia modelowanego procesu oraz przyspieszyć jego rozwój zgodnie z potrzebami społeczeństwa socjalistycznego.