Historia myśli ekonomicznej

Historia myśli ekonomicznej, jedna z gałęzi nauk społecznych stawiająca sobie za zadanie naświetlenie przyczyn kształtowania się, ścierania i wzajemnego powiązania poglądów, koncepcji i teorii ekonomicznych jako wykładników tendencji rozwojowych bazy ekonomicznej społeczeństwa, a jednocześnie czynników wtórnego oddziaływania na nadbudowę oraz ogniw myślowego postępu w zakresie poznawania życia gospodarczego. Zakres h.m.e. jest więc szerszy od historii ekonomii politycznej jako nauki. H.m.e. ma m. in. naświetlić drogę, która doprowadziła do pojawienia się ekonomii politycznej jako odrębnej nauki. Istotnym przedmiotem h.m.e. jest analiza procesów kształtowania się różnych poglądów i koncepcji, ich wzajemnego przenikania się, ścierania, ich wpływu na opinię, a w konsekwencji na rozwój wydarzeń historycznych. Zadaniem hun.e. jest odpowiedzieć na pytania: dlaczego takie, a nie inne koncepcje, poglądy i teorie powstawały i dominowały w danych warunkach, na ile były adekwatne do panujących w danym okresie stosunków, jaką posługiwały się argumentacją, jakie były zalety stosowanych metod, jak wpływały na kształtowanie się koncepcji późniejszych, wreszcie jaką wartość mogą przedstawiać obecnie. H. m.e. jest przedmiotowo ściśle związana z wieloma naukami, m. in. z historią gospodarczą, nie sposób bowiem oderwać nadbudowy od jej bazy, prawidłowo naświetlić procesów kształtowania się poglądów bez dokładnej analizy konkretnych stosunków, w których one powstawały. Bardzo bliskie są również związki h.m.e. z marksistowsko-leninowską -* ekonomią polityczną, bowiem tylko na podstawie znajomości prawidłowości rozwoju gospodarczego, której dostarcza ekonomia polityczna, możliwe jest przyjęcie słusznych kryteriów oceny badanych poglądów i teorii ekonomicznych. Ponieważ poglądy, koncepcje i teorie ekonomiczne wyrastały zawsze na tle walk klasowych, h.m.e. musi opierać dociekania również na gruntownej znajomości historii i materializmu dialektycznego, nie może też zapominać o ogólnym stanie wiedzy w okresie, w którym powstawały i panowały dane poglądy czy teorie ekonomiczne. Istniejący w danych warunkach historycznych poziom metod badawczych w naukach w ogóle może tłumaczyć prymitywizm lub złożoność takich czy innych koncepcji i teorii ekonomicznych ówczesnej epoki. Historia rozwoju myśli ekonomicznej musi pozostawać więc w ścisłym związku z historią nauki jako dyscypliną, która bada procesy gromadzenia się wiedzy w rozwoju historycznym, doskonalenia się metod badawczych oraz historię interpretacji różnych zjawisk. H.m.e. stanowi integralną część historii myśli w ogóle, musi więc być rozpatrywana na tle jej całokształtu, a przede wszystkim na tle myśli społecznej. Myśl ekonomiczna dość późno wydzieliła się jako odrębny dział dociekań. W starożytności i średniowieczu rozważania na temat życia gospodarczego pojawiały się raczej na marginesie dociekań administracyjno-organizacyjnych lub filozoficzno-etycznyeh. W rozwoju dociekań ekonomicznych punktem zwrotnym w Europie stała się tzw. rewolucja cen. Dociekania nie ogarniały jednak jeszcze całokształtu ekonomicznej problematyki, dotyczyły przede wszystkim zagadnienia pieniądza. Wraz z nasilaniem się kapitalistycznego sposobu wytwarzania wzrosło zainteresowanie problematyką ekonomiczną. Początkowo na czoło wysunęły się zagadnienia handlu zagranicznego oraz bilansu handlowego i płatniczego, następnie problemy demograficzne, wreszcie inne czynniki mogące mieć wpływ na rozwój lub zahamowanie bogactwa kraju. Z pozycji interesów kapitału handlowego rozważali problemy ekonomiczne merkantyliści (merkantylizm). Fizjokraci, chociaż ich poglądy cechowały wpływy feudalizmu, reprezentowali już interesy kapitału w rolnictwie; skierowali uwagą na sferą produkcji w poszukiwaniu praw naturalnych i dali pierwszą tableau economique. Sferę produkcji już nie tylko rolnej analizowali też przedstawiciele angielskiej klasycznej ekonomii burżuazyjnej: A. Smith, D. Ricardo, wyrażając — obiektywnie biorąc — interesy burżuazji przemysłowej. Klasyczna szkoła burżuazyjnej ekonomii politycznej stała się punktem wyjścia dla dwóch diametralnie przeciwstawnych nurtów myśli ekonomicznej — marksistowskiej i wulgarnej. Marksizm nadaje rozważaniom ekonomicznym nową treść, chociaż przejął wszystko, co było poznawczo wartościowe u poprzedników. W ujęciu marksistowskim ekonomia polityczna stała się nauką historyczną, badającą prawa stosunków międzyludzkich powstających w procesie produkcji i podziału, w ich historycznym rozwoju. Wulgaryzatorzy natomiast nawiązywali do tych elementów w dociekaniach klasyków ekonomii burżuazyjnej, które akcentują ahistoryczne, ilościowe, atomistyczne aspekty życia gospodarczego.