Metoda reprezentacyjna

Metoda reprezentacyjna, metoda badania statystycznego polegająca na wylosowaniu z badanej zbiorowości (populacji) jej części (czyli próby) i oszacowaniu na podstawie danych próby — parametrów populacji; stosowana jest przede wszystkim w statystyce społecznej i ekonomicznej; znajduje zastosowanie w tych przypadkach, gdy wyczerpujące badanie statystyczne jest niemożliwe do zrealizowania lub zbyt kosztowne do przeprowadzenia, a na podstawie badania m.r. można uzyskać wystarczająco dokładne oszacowania parametrów populacji. Podstawowym zagadnieniem jest precyzja oszacowań na podstawie danych próby; precyzja ta zależy przede wszystkim od struktury badanej populacji, od zastosowanego schematu losowania próby oraz od liczebności tej próby. Istnieje wiele różnych możliwych do zastosowania w praktyce schematów losowania próby. Losowanie jest indywidualne, jeżeli jednostką losowania jest element populacji, czyli losuje się poszczególne elementy populacji; losowanie jest zespołowe, jeżeli elementy populacji są pogrupowane w zespoły, które są jednostkami losowania, np. badając sytuację mieszkaniową w pewnym mieście (elementami populacji są mieszkania) losuje się budynki i bada znajdujące się w nich mieszkania; losowanie jest wielostopniowe, jeżeli najpierw dzieli się populację na duże zespoły elementów, losuje z nich (pierwszy stopień) pewną liczbę zespołów, a wylosowane zespoły dzieli się na mniejsze, a z nich znów losuje się pewną liczbę (drugi stopień); z wylosowanych w ten sposób zespołów bądź dalej losuje się mniejsze zespoły lub poszczególne elementy, bądź ostatnio wylosowane elementy stanowią próbę. Np. losuje się najpierw pewną liczbę powiatów w Polsce, z nich losuje się pewną liczbę gromad, z wylosowanych gromad losuje się indywidualne gospodarstwa rolne i one stanowią próbę (losowanie trzystopniowe). Losowanie, które nie jest wielostopniowe, nazywa się jednostopniowym. Jeżeli losuje się próbę z całej populacji bez jakichkolwiek ograniczeń, losowanie nazywa się nieograniczone. Jeżeli przed przystąpieniem do losowania dzieli się populację na części (tzw. warstwy) i losuje się próbę z każdej warstwy niezależnie, to takie losowanie nazywa się warstwowym. W konkretnej sytuacji względy techniczne ograniczają możliwości stosowania niektórych schematów losowania. Do wylosowania próby potrzebne są materiały, za pomocą których można losowanie zrealizować. Materiały te, zwane operatem losowania, mogą mieć postać map, szkiców, wykazów, kartotek itd.; powinny one dokładnie odwzorowywać badaną populację, i to w taki sposób, aby po dokonaniu losowania próby na podstawie tych materiałów można było bez błędu określić, jakie jednostki populacji weszły do próby. Operat losowania powinien być kompletny i aktualny. W zależności od posiadanego operatu losowania próby oraz od kosztów, jakie pociąga za sobą uzyskanie operatu losowania potrzebnego przy danym schemacie losowania, jedne schematy mają przewagę nad innymi. Losowanie odbywa się w zasadzie za pomocą tablic liczb losowych lub specjalnych tablic do losowania próby (np. tablic liczb przetasowanych lub liczb żelaznych — H. Steinhausa). Najłatwiejsze i najtańsze do przeprowadzenia jest losowanie systematyczne, kiedy wylosowuje się za pomocą tablic liczb losowych określoną jednostkę losowania, a następne jednostki losowania wyznacza się do próby co którąś z rzędu (np. co dwudziestą). Jeżeli uporządkowanie materiałów do losowania próby jest tego rodzaju, że można się obawiać okresowości w występowaniu pewnych zjawisk (np. co piąta osoba jest prawie na pewno ojcem rodziny, a losuje się osoby i bada strukturę wieku ludności), nie należy stosować losowania systematycznego. Jeśli takiej okresowości nie ma, natomiast jednostki losowania bliżej siebie położone są bardziej podobne pod względem badanych cech niż jednostki losowania dalej od siebie położone (w materiale, z którego losuje się próbę), wówczas lepiej jest stosować losowanie systematyczne niż zwykłe losowanie za pomocą tablic liczb losowych. Teoria m.r. bada efektywność stosowanych w praktyce schematów losowania próby. Na podstawie wyników losowania można zaplanować i przeprowadzić badanie w sposób jak najbardziej ekonomiczny. Do tego potrzebna jest jednak znajomość odpowiednich działów statystyki matematycznej. Dlatego planowanie badania reprezentacyjnego powinno być przeprowadzane przez statystyków mających odpowiednie przygotowanie w zakresie m.r. bądź przy ich współpracy.