Instytut

Instytut, jednostka organizacyjna, której zadaniem jest prowadzenie prac naukowych i naukowo-badawczych oraz kształcenie i doskonalenie; specjalistów w określonej dziedzinie. W Polsce występują 3 rodzaje i.: 1. i. naukowo-badawcze; są one jednostkami mającymi osobowość prawną; nadzór nad nimi sprawuje minister odpowiedniego resortu gospodarczego, rzadziej natomiast wojewódzka rada narodowa, organizacje spółdzielcze lub społeczne; 2. i. naukowe, będące placówkami Polskiej Akademii Nauk; 3. i. naukowo-dydaktyczne, tworzone w szkołach wyższych jako ich jednostki organizacyjne wewnątrz- lub pozawydziałowe. Szczególnym rodzajem i. szkół wyższych są i. uczelniano-przemysłowe, działające w powiązaniu z instytucjami państwowymi lub społecznymi, głównie kombinatami i przedsiębiorstwami.Prace z zakresu działalności podstawowej i. wykonywane są, w zależności od przyjętej formy gospodarki finansowej, na podstawie zawartych umów, zleceń jednostki nadrzędnej lub zatwierdzonego planu prac. W granicach ustalonych kwot i. może również wykonywać prace podejmowane z własnej inicjatywy. Poza działalnością podstawową i. prowadzi również tzw. działalność ogólnotechniczną, obejmującą m. in. informację naukowo-techniczną i ekonomiczną, normalizację i ochronę patentową wynalazków. Gospodarka finansowa i. może być prowadzona w formie jednostki budżetowej, zakładu budżetowego lub wg zasad rozrachunku gospodarczego. I. działający wg zasad rozrachunku gospodarczego ma prawo do tworzenia funduszu efektów wdrożeniowych z kwot otrzymywanych od przedsiębiorstw z tytułu efektów ekonomicznych uzyskanych przez nie dzięki wykorzystaniu prac i. Część tego funduszu i. przeznacza na finansowanie nagród wypłacanych autorom zastosowanych prac oraz osobom bezpośrednio uczestniczącym w procesie wdrażania. Organami i. są dyrektor i rada naukowa, w skład której powoływani są wybitni specjaliści z dziedziny nauki objętej zakresem działania i., zarówno zatrudnieni w tym i., jak i spoza niego. Rada naukowa jest organem opiniodawczym i doradczym i. w zakresie zagadnień naukowo-badawczych oraz czuwa nad poziomem naukowym jego działalności. W przypadku gdy rada naukowa reprezentuje sobą wysoki poziom naukowy, otrzymuje przyznawane przez ministra nauki, szkolnictwa wyższego i techniki uprawnienia do nadawania stopni naukowych doktora i doktora habilitowanego. Działalnością podstawową i. zajmują się zakłady (kliniki w i. medycznych), którym powierza się określoną tematykę naukowo-badawczą i przeznaczone na ten cel środki. W zakładach tworzone są pracownie i laboratoria. Komórkami organizacyjnymi związanymi z pozostałą działalnością są działy, sekcje, warsztaty, stacje prób itp. W razie potrzeby powołuje się również, na czas wykonywania określonych prac naukowo-badawczych, grupy problemowe złożone z pracowników różnych zakładów oraz ew. ze specjalistów spoza i. I. może tworzyć swoje oddziały zamiejscowe i zakłady doświadczalne. Do zadań zakładów doświadczalnych należy: wykonywanie modeli, prototypów i wzorców wyrobów oraz urządzeń i instalacji potrzebnych do realizowania prototypowych procesów technologicznych, badanie nowych wyrobów, instalacji i procesów technologicznych, nadzorowanie ich eksploatacji oraz jednostkowa i małoseryjna produkcja unikalnych urządzeń i materiałów o specjalnych własnościach. Zakład doświadczalny i. działa jako wyodrębniona jednostka organizacyjna na pełnym wewnętrznym rozrachunku gospodarczym. Wykonywanie prac naukowych i twórczych prac badawczych powierza się w i. wysoko kwalifikowanym specjalistom, powoływanym na stanowiska tzw. pracowników naukowo-badawczych (naukowo-dydaktycznych w szkołach wyższych), których warunki zatrudniania są uregulowane odrębnymi przepisami prawnymi. Pracownikom tym przysługuje m. in. skrócony do 42 godz. tydzień pracy, 6-tygodniowy urlop wypoczynkowy i przesunięta o 5 lat granica wieku emerytalnego (z zachowaniem prawa pracownika do wcześniejszego przejścia na emeryturą na własne żądanie), potrzebne gospodarce narodowej prace naukowo-badawcze wykonywane są głównie przez i. naukowo-badawcze. Drugim z kolei ich wykonawcą są i. naukowe PAN, koncentrujące większość badań podstawowych, prowadzonych w celach ogólnopoznawczych, będących niezbędnym źródłem twórczej inspiracji i danych naukowych do badań stosowanych, które prowadzi się w celu osiągnięcia określonych korzyści utylitarnych. Najważniejszym zadaniem i. naukowo-dydaktycznych jest kształcenie kadr specjalistów; prace naukowo-badawcze angażują tylko część potencjału szkół wyższych. W celu zwiększenia udziału pracowników szkół wyższych w pracach naukowo-badawczych, prowadzonych na potrzeby resortów gospodarczych, tworzy się i. uczelniano-przemysłowe, dla których głównym źródłem kadr jest uczelnia, a środków materialnych — zainteresowany resort. Poza i. prace naukowo-badawcze prowadzone są również w innych placówkach bazy naukowo-badawczej i rozwojowej: samodzielnych pracowniach PAN, centralnych laboratoriach, zakładach badań i doświadczeń, centralnych biurach konstrukcyjnych itp. Zasady tworzenia i. i zarządzania nimi są zróżnicowane w zależności od rodzaju i. I. naukowo-badawczy tworzony Jest na mocy uchwały Rady Ministrów, podjętej na wniosek zainteresowanego ministra. Nadzór nad i. sprawuje minister bezpośrednio lub przez podległy sobie organ administracji państwowej: zjednoczenie, kombinat, przedsiębiorstwo. W większości przypadków i. naukowo-badawcze podporządkowane są zjednoczeniom i wchodzą w skład zaplecza naukowo-technicznego określonych branż gospodarczych. I. naukowe PAN tworzone są na podstawie decyzji Prezydium Akademii; wymagają one zatwierdzenia przez Radę Ministrów i podlegają bezpośrednio sekretarzowi PAN. I. naukowo-dydaktyczny w szkole wyższej tworzony jest przez ministra nadzorującego szkołę i podporządkowany jest jej rektorowi. Odnosi się to również do i. uczelniano-przemysłowego, z tą jednak różnicą, że decyzja dotycząca jego powstania musi być poprzedzona zawarciem porozumienia między ministrem nadzorującym szkołę a ministrem zainteresowanego resortu.