Celna polityka

Celna polityka, określa cele, które za pomocą ceł państwo zamierza osiągnąć w stosunkach handlowych i gospodarczych z zagranicą oraz na rynku wewnętrznym. P.c. jest częścią polityki handlu zagranicznego, podporządkowaną ogólnej koncepcji polityki gospodarczej państwa. Determinuje ją ogólny stan rozwoju gospodarki narodowej, zasoby własnych surowców i wielkość wymiany towarowej z zagranicą. Podstawowym instrumentem p.c. są taryfy celne. Taryfy celne przywozowe określają wysokość obowiązujących opłat celnych pobieranych od towarów importowanych (stosowanie ceł w wywozie należy do wyjątków). Taryfa celna przywozowa dla kraju, który ją ustanowił, jest narzędziem importowej p.c. Ta sama taryfa celna dla kraju eksportera jest instrumentem ograniczającym jego możliwości wywozu. Z tych względów każdą decyzję, która zmierza do ograniczenia możliwości importowych na rynek własny, należy rozpatrywać również z punktu widzenia skutków, jakie może wywołać ona u partnerów handlowych (np. ograniczenie ich możliwości eksportowych, na które mogą oni odpowiedzieć podobną decyzją). Im większą rolę odgrywa handel zagraniczny w gospodarce kraju, im bardziej kraj włącza się do procesu międzynarodowego podziału pracy i specjalizacji, tym większym ograniczeniom ulega autonomia jego p.c. na rzecz polityki handlu zagranicznego. Wzajemna współzależność gospodarcza państw uczestniczących w międzynarodowym podziale pracy determinuje podejmowanie wysiłków zmierzających do liberalizacji międzynarodowej wymiany towarowej, do ograniczenia i znoszenia barier taryfowych (celnych), przeszkód pozataryfowych i podejmowania prób koordynowania p.c. Koordynacja p.c. jest podstawowym celem Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT), którego założeniem jest równe traktowanie wszystkich członków układu na podstawie tzw.klauzuli największego uprzywilejowania i zakaz stosowania dyskryminacji. Od zasady tej jednak istnieją wyjątki na rzecz unii celnych, stref preferencyjnych, stref wolnego handlu (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu). GATT dąży również do stopniowej eliminacji ograniczeń ilościowych, przeszkód parataryfowych i pozataryfowych. W dziedzinach tych GATT także stosuje wyjątki, zwłaszcza dla krajów rozwijających się, a w uzasadnionych przypadkach również dla krajów gospodarczo rozwiniętych (trudności płatnicze). Podstawowym jednak kierunkiem pracy GATT Jest preferowanie p.c. zmierzającej do maksymalnej redukcji ceł w taryfach. Rokowania dotyczące tego zagadnienia doprowadziły do znacznego ograniczenia taryf celnych krajów należących do układu. Runda Kennedy’ego — szósta tura wielostronnych rokowań prowadzonych pod auspicjami GATT, w których założenia programowe zrealizowano tylko częściowo. Cła na artykuły przemysłowe obniżono o 30% (a nie o 50%). Nie rozwiązano problemów dotyczących ceł na artykuły rolno-przemysłowe oraz preferencji celnych dla krajów rozwijających się. Podejmowane przez GATT wysiłki związane z koordynacją p.c. krajów-uczestników układu, zmuszają również kraje w nim nie zrzeszone do podejmowania podobnych decyzji. Proces liberalizacji handlu światowego jest procesem obiektywnie uzasadnionym i nieodwracalnym. Nie znaczy to jednak, że przebiega on bez zaburzeń. Nie wszystkie bowiem kraje, w tym również członkowie GATT, w równym stopniu podejmują te działania. Nie mogąc przeciwstawić się tej tendencji, usiłują za pomocą różnych manewrów zachować w stosunku do własnej gospodarki elementy protekcjonistycznych bądź quasi-protekcjonistycznych instrumentów. Procesowi redukcji obciążeń taryfowych towarzyszą zjawiska zwiększania liczby opłat pozataryfowych i przeszkód para- taryfowych w wielu formach, np. podatków wewnętrznych, wymagań atestowych powoływanych specjalnie do tych celów instytutów kontroli jakości i ochrony konsumenta. Są to narzędzia zastępujące zawężającą się sferę działania p.c., której ciężar przesuwa się ostatnio z autonomicznej narodowej sfery działania na forum organizacji międzynarodowych. W zależności od roli, jaką spełniają cła w gospodarce danego państwa, p.c. odgrywa aktywną bądź pasywną rolę instrumentu kontroli wymiany towarowej z zagranicą. Z tego punktu widzenia w większości krajów, które wprowadziły państwowy monopol handlu zagranicznego, cła straciły swoje decydujące znaczenie. W niektórych krajach, m. in. w Polsce, zrezygnowano z ceł jako instrumentu kontroli planowych obrotów towarowych z zagranicą, realizowanych przez jednostki gospodarki uspołecznionej. Pobieranie ceł od wykonawców narodowych planów gospodarczych uznano za zbędne. Działanie cła i taryf celnych ograniczono jedynie do strefy tzw. pozaplanowych obrotów towarowych z zagranicą, a więc do towarów, które przewożone są bądź przesyłane przez granicę osobom fizycznym. W takim układzie odpowiednio ograniczony jest również zakres działania p.c.