Koncentracja w rolnictwie

Koncentracja w rolnictwie, podstawowa cecha kapitalistycznej ewolucji rolnictwa polega na tym, iż: 1. przybiera ono coraz bardziej towarowy charakter; 2. gospodarstwa rolne przekształcają się w przedsiębiorstwa. Rozwój stosunków towarowych i pieniężnych prowadzi do zróżnicowania majątkowego i klasowego producentów rolnych, do społecznego podziału wsi na przeciwstawne sobie grupy, do koncentracji kapitału i produkcji w rolnictwie. Kapitalizm w rolnictwie stał się potężnym bodźcem do przeobrażenia jego techniki, rozwoju sił wytwórczych, organizacji produkcji rolnej na szeroką skalę. Do II wojny światowej k. w r. w porównaniu z przemysłem postępowała stosunkowo wolno. Chłop, mimo pauperyzacji, trzymał się kurczowo ziemi. Proces akumulacji nie mógł doprowadzić do nagromadzenia tak potężnych kapitałów jak w innych działach gospodarki. Monopol prywatnej własności ziemi stworzył bariery uniemożliwiające swobodny przepływ kapitału z zewnątrz. Kredyty bankowe rozszerzyły wąskie granice wyznaczone przez wielkości wewnętrznej akumulacji kapitalistycznych gospodarstw rolnych i stworzyły warunki sprzyjające k. w r. Dzięki nim banki uzyskały możliwość oddziaływania na rozwój rolnictwa i przywłaszczania części wytworzonej w nim wartości dodatkowej. Rolnictwo Jednak stanowiło mało atrakcyjną dziedzinę dla kredytu bankowego. Rola jego zatem, jakkolwiek znaczna, nie mogła dokonać przełomu w rozwoju stosunków produkcji w rolnictwie. Dopiero po II wojnie światowej ewolucja kapitalizmu w krajach uprzemysłowionych przygotowała warunki szeroko zakrojonej ofensywy kapitału, zmierzającej do zasadniczego przekształcenia struktury agrarnej i opanowania rolnictwa przez kapitał monopolistyczny. Zasadnicze znaczenie ma fakt, iż obecnie rolnictwo przeszło lub przechodzi ze stadium manufaktury do stadium maszynowego. Na skutek tego nastąpiło zaostrzenie sprzeczności między potrzebami rozwoju sił wytwórczych a istniejącą strukturą agrarną. Drobne i średnie gospodarstwa chłopskie, nie mogąc sprostać wzmagającej się konkurencji, ulegają masowo likwidacji. Proces wyzwalania zbędnej siły roboczej na wsi został gwałtownie przyspieszony. Szybciej od koncentracji ziemi następuje koncentracja kapitału i produkcji w rolnictwie. Modernizacja rolnictwa oznacza zasadniczą zmianę relacji między kapitałem, ziemią a pracą na korzyść kapitału. W okresie powojennym w większości rozwiniętych gospodarczo krajów kapitalistycznych zaznacza się stały wzrost roli kontraktacji w rolnictwie. Dzięki systemowi kontraktacyjnemu wielkie korporacje osiągnęły możliwość organizowania na szeroką skalę produkcji rolnej i przetwórstwa artykułów spożywczych oraz surowców rolnych bez wydatkowania kapitału na zakup ziemi. Dokonująca się przez system kontraktacji integracja pionowa wzmaga proces likwidacji słabszych ekonomicznie gospodarstw rolnych. Integracja bowiem umożliwia wprowadzenie postępu technicznego do metod produkcji rolnej oraz skoncentrowanie uwagi na najbardziej efektywnych grupach gospodarstw. W wyniku procesu selekcji (tym ostrzejszej, im bardziej wzrastają trudności zbytu) gospodarstwa mniej efektywne nie tylko są pozbawione możliwości odnawiania kontraktów, lecz całkowicie wypierane są przez gospodarstwa silniejsze. W długim okresie integracja prowadzi do zupełnego przekształcenia drobnych farmerów w robotników najemnych, zaś bogatych farmerów w swoistego rodzaju akcjonariuszy wielkich korporacji kapitalistycznych. Proces koncentracji dokonuje się przy aktywnym poparciu państw kapitalistycznych. W Europie zachodniej polityka strukturalna jest częścią składową wspólnej polityki rolnej (Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej). Zmierza ona do utrzymania wyłącznie wielkich gospodarstw rolnych, dostatecznie wyposażonych w kapitał, osiągających odpowiedni poziom wydajności oraz wykazujących się prężnością. Plan Mansholta zaleca stworzenie jednostek produkcyjnych rozporządzających: a) 80—120 ha gruntów uprawnych (farmy zbożowe); b) 40—80 szt. krów (produkcja mleka); c) 150—200 szt. bydła (hodowla); d) co najmniej 10 tys. szt. kur nieśnych (farmy kurze). Przewiduje się, że koszty realizacji planu „poprawy struktury agrarnej” w krajach EWG (bez W. Brytanii) będą kształtowały się do 1975 na poziomie 33 mld F. Przyspieszenie procesu k.w r. kapitalistycznym prowadzi do ostrych konfliktów społecznych. Drobni i średni rolnicy zagrożeni w swoim istnieniu przyjmują pewne postulaty ruchu robotniczego i stosowane przez niego formy walki (strajki, demonstracje, tworzenie organizacji zawodowych). Marksizm-leninizm stoi na gruncie konsekwentnej obrony interesów chłopstwa pracującego zarówno w kapitalizmie, Jak również po zdobyciu władzy przez proletariat. Głosi on, że występujące obecnie tendencje rozwojowe mogą dokonywać się w różnych formach. Zagadnienia rozwoju rolnictwa natomiast nie można rozpatrywać w oderwaniu od spraw bytowych ludności rolniczej. Obiektywnych tendencji rozwojowych nie należy utożsamiać z polityką monopoli usiłujących wykorzystać Je we własnym interesie. Marksizm-leninizm przeciwstawia kapitalistycznej drodze rozwoju socjalistyczne przekształcenie rolnictwa, przy udziale mas chłopskich i z uwzględnieniem ich żywotnych interesów. Teoria socjalistycznego przeobrażenia rolnictwa, uwzględniająca koncentrację jako obiektywną prawidłowość rozwoju, została sformułowana w spółdzielczym planie Lenina. Formy i tempo realizacji tego planu są różne w poszczególnych krajach socjalistycznych. Występowanie swoistych, narodowych cech w rozwoju rolnictwa nie podważa tezy o istnieniu ogólnych prawidłowości budowy socjalizmu. Tendencja do koncentracji znajduje wyraz w rozwoju wielkich socjalistycznych przedsiębiorstw rolnych (państwowych i spółdzielczych), we wzrastającej roli państwowych i kolektywnych inwestycji w rolnictwie (w Polsce celowi temu służy Fundusz Rozwoju Rolnictwa), w coraz silniejszym zespalaniu procesów produkcji, przetwórstwa i zbytu artykułów rolnych (kompleks agrarno-przemysłowy). w krajach, w których rolnictwo uległo kolektywizacji, tendencja do koncentracji przejawia się w dążeniu do łączenia małych spółdzielni produkcyjnych i stworzenia przedsiębiorstw rolnych o optymalnych rozmiarach. W ZSRR w 1950 istniało 123,7 tys. kołchozów, w 1953 liczba ich zmniejszyła się do 93,3 tys., zaś w 1962 do 40,6 tys. Na Jeden kołchoz przypada obecnie ok. 3 tys. ha gruntów, zaś na Jeden sowchoz — ok. 6 tys. ha. Coraz częstszym zjawiskiem Jest tworzenie zrzeszeń międzykołchozowych w celu dokonania wspólnych inwestycji i prowadzenia wspólnej produkcji niektórych artykułów rolnych. Ogromne rozmiary gospodarstw rolnych umożliwiają skupienie na szczeblu przedsiębiorstwa kilku funkcji gospodarczych: wielkotowarowej produkcji surowców rolnych, przetwórstwa, obsługi technicznej itp. Jednocześnie z rozwojem różnych funkcji w poszczególnych kołchozach występuje tendencja do zacieśnienia więzi produkcyjnych między przedsiębiorstwami przemysłowymi a kołchozami. K. w r. socjalistycznym stwarza warunki, w których następuje stopniowe upodobnianie się form i zbliżanie własności grupowej (spółdzielczej) do własności ogólnonarodowej.