Planowanie gospodarki narodowej

Planowanie gospodarki narodowej: 1. podstawowa funkcja kierowania gospodarką socjalistyczną przez organa państwowe; 2. dziedzina wiedzy o działalności państwa związana z kierowaniem gospodarką narodową. W warunkach gospodarki socjalistycznej podstawą kształtowania jej rozwoju stało się planowanie gospodarcze. Z istoty gospodarki socjalistycznej wynika, że jej rozwój nie może odbywać się samorzutnie, czy też w sposób żywiołowy. Liczne bowiem zjawiska żywiołowości obserwowane w państwach kapitalistycznych wynikają przede wszystkim z całkowicie odmiennych warunków polityczno-ekonomicznych kapitalizmu oraz jego swoistych celów. Współczesne kraje kapitalistyczne dążą również do wprowadzenia różnych form programowania lub ograniczonego planowania pod kątem uzyskania bardziej uporządkowanego wzrostu gospodarki. Należy jednak jak najbardziej przeciwstawiać się próbom utożsamienia pojęcia planowania gospodarczego w kapitalizmie i ustroju socjalistycznym, ponieważ nawet w przypadku podobieństwa niektórych stosowanych metod planowania oraz form oddziaływania na rozwój gospodarczy występują zasadniczo odmienne cele, którym rozwój ten ma służyć, oraz zadania, które mają być wykonane. Planowanie w gospodarce kapitalistycznej zasługuje raczej na nazwę silnie rozbudowanego systemu interwencjonizmu państwowego, chociaż w literaturze często spotyka się te same określenia i nazwy w odniesieniu do planowania gospodarczego i Jego metod zarówno w gospodarce socjalistycznej, jak i kapitalistycznej. Planowanie gospodarcze w ustroju socjalistycznym należy traktować jako najbardziej efektywny system kierowania i wszechstronnej koordynacji rozwoju społeczno-ekonomicznego. W krajach socjalistycznych p.g.n. zyskuje nie tylko wszechstronne możliwości, wynikające z warunków nowego ustroju społeczno-gospodarczego, ale jest także obiektywną koniecznością. Państwo socjalistyczne bowiem skupia w swoim ręku własność kluczowych środków produkcji i tym samym staje się główną siłą kierującą rozwojem i funkcjonowaniem całej gospodarki narodowej. Własność środków produkcji stanowi także Jedno z zasadniczych źródeł przewagi gospodarki socjalistycznej nad gospodarką kapitalistyczną. W ustroju socjalistycznym istnieje przeto możliwość najbardziej wszechstronnego wykorzystania zasobów i szans rozwojowych, przede wszystkim w wyniku pełnego skoordynowania zadań i środków niezbędnych do ich realizacji na rzecz wybranych kierunków wzrostu i zapewnienia optymalnej Jego struktury. Ta optymalna struktura umożliwia jednocześnie właściwe zaspokojenie potrzeb dalszego wzrostu gospodarczego i jego wysokiej dynamiki oraz potrzeb rozwoju jednostki i społeczeństwa socjalistycznego. Planowanie gospodarcze eliminuje zjawiska żywiołowości rozwoju, a także usuwa wszelkie objawy przesileń i kryzysów ekonomicznych, charakteryzujących gospodarkę kapitalistyczną. W ten sposób zapobiega się marnotrawstwu sił wytwórczych i zapewnia Jak najpełniejsze wykorzystanie posiadanych zdolności produkcyjnych i możliwości usługowych, a także poszczególnych czynników rozwoju i warunków decydujących o wysokim tempie wzrostu gospodarczego. Na specjalne podkreślenie — oprócz wysokiej dynamiki rozwoju określanej wskaźnikiem wzrostu dochodu narodowego — zasługuje planowa i optymalna w ustroju socjalistycznym dystrybucja dochodu narodowego, dzięki której dokonywane jest prawidłowe przeznaczanie określonych części dochodu narodowego na realizację celów społecznie najważniejszych w danym etapie rozwoju. Niejednokrotnie podkreśla się, że państwo socjalistyczne kształtuje zasadnicze procesy społeczne produkcji, podziału, wymiany, spożycia i akumulacji na podstawie jednolitego i wszechstronnie skoordynowanego narodowego planu gospodarczego. Trzeba jednak pamiętać, że Już samo opracowanie planu narodowego musi być połączone z sytematycznym wysiłkiem zmierzającym do zrównoważenia wysuwanych celów i zadań z możliwościami gromadzenia niezbędnych środków i wykorzystania istniejących rezerw lub zasobów, czyli wymagane Jest ustalenie optymalnego planu narodowego. W takich warunkach plan ten przekształca się w skuteczne narzędzie polityki ekonomicznej kierującej rozwojem całej gospodarki narodowej oraz zapewniającej” właściwe i na odpowiednim poziomie zaspokojenie potrzeb społecznych. Od 1971 zamiast używanego dotychczas określenia „narodowy plan gospodarczy” zostało wprowadzone określenie: „narodowy plan rozwoju społeczno-gospodarczego”. Chodzi bowiem o zaznaczenie ścisłego powiązania wzrostu gospodarczego i rozwoju socjalnego z równoczesnym nadaniem celom rozwoju społecznego cech nadrzędności. Na tym tle trzeba z całym naciskiem podkreślić znaczenie dyrektywnego charakteru planowania gospodarczego w ustroju socjalistycznym. Jak więc widać narodowe plany gospodarcze różnią się od wszelkiego rodzaju programów czy planów w krajach kapitalistycznych, gdzie z reguły stanowią one Jedynie pomocnicze narzędzie zmiennej polityki ekonomicznej. Równocześnie planowanie gospodarcze w ustroju socjalistycznym ma zapewnić harmonijność rozwoju, a więc Jego właściwe kierunki i proporcje, przy czym kładzie się nacisk na wybór takich kierunków wzrostu gospodarczego, które powinny przynieść gospodarce narodowej w niedługim czasie najlepsze efekty oraz szybką jej modernizację. W kolejnych etapach rozwoju chodzi więc o zastąpienie wysuwanej początkowo zasady wzrostu ilościowo-ekstensywnego przez rozwój jakościowo-intensywny. Zazwyczaj bowiem pierwsze fazy rozwoju opierają się na planowaniu gospodarczym, zmierzającym do wszechstronnego wykorzystania istniejących dużych zasobów siły roboczej, przy znacznych nakładach Inwestycyjnych przeznaczonych na tworzenie tanich i licznych miejsc pracy. Ten typ planowania gospodarczego określany jako kształtowanie ekstensywnego rozwoju przynosi szybki i poważny wzrost ilości produkcji. Występujący na rynku „głód” towarów i usług wymaga jak najszybszego zaspokojenia, jednak z reguły wzrostowi temu nie towarzyszy dostateczna poprawa jakości wyrobów i usług oraz zróżnicowanie asortymentu produkcji. Po pewnym jednak czasie na czoło wysuwa się kryteria wyższej Jakości i nowoczesności wyrobów, co oznacza przejście do planowania gospodarczego zapewniającego rozwój typu intensywnego. W tym celu następuje odpowiedni wybór takich kierunków wzrostu gospodarczego oraz realizacja takiej struktury produkcji i usług, które mogą przynieść w najkrótszym czasie zasadniczy postęp w modernizacji gospodarki narodowej oraz zapewnić na rynku wewnętrznym i światowym korzystny zbyt wyrobów o wysokich parametrach techniczno-ekonomicznych. Zrealizowanie planowania gospodarczego o charakterze Intensywnym wymaga skoncentrowania kadr i środków materialnych, zwłaszcza zaś inwestycyjnych, potrzebnych do rozwoju wybranych branż gospodarki narodowej i poszczególnych przedsiębiorstw. Ze względu na formy planowania gospodarczego rozróżniamy planowanie centralne i terenowe. Jednym z zasadniczych zadań planowania gospodarczego staje się optymalne wykorzystanie środków terenowych do lepszego rozwoju poszczególnych regionów i zaspokojenia potrzeb ludności. Podstawowe zadania rozwoju gospodarki narodowej ujmowane są wprawdzie w planie centralnym, jednak rosnąca rola planowania terytorialnego, zwłaszcza w powiązaniu z zaspokajaniem potrzeb rozwoju społecznego, nadaje coraz wyższą rangę planom terenowym i realizującym jego zadania radom narodowym. Niezależnie od podziału planu gospodarczego na centralny i terenowy należy podkreślić, że planowanie powinno mieć zawsze charakter kompleksowy. Obejmuje ono bowiem bezpośrednio lub pośrednio całość problematyki rozwoju gospodarki narodowej i stąd też wymaga kompleksowego ujęcia celów i zadań oraz przydziału środków potrzebnych do Ich realizacji. Niemniej z każdą nową fazą rozwoju zmienia się i doskonali całość systemu planowania i zarządzania gospodarką narodową. Oprócz zasady utrzymywania określonego zasięgu planowania centralnego i nadrzędności decyzji w podstawowych sprawach rozwoju społeczno-gospodarczego, coraz większego znaczenia nabiera system decentralizowania ustaleń planu i realizacji jego zadań. Łączy się to z odpowiednim powiązaniem nakazów administracyjnych i dyrektyw planu z systemem bodźców materialnego zainteresowania i zdecentralizowanego zarządzania, co ułatwia bardziej ekonomiczne i efektywne wykorzystanie możliwości i środków rozwoju. W ten sposób ustawicznie doskonali się i wprowadza skuteczniejsze i ekonomiczniejsze metody kierowania gospodarką narodową w Jej kolejnych fazach rozwoju społeczno-ekonomicznego. Na coraz szerszą skalę wykorzystuje się w warunkach zdecentralizowanego systemu planowania rachunek ekonomiczny, zwłaszcza w planowaniu produkcji i Inwestycji, a także w pokrywaniu potrzeb wewnętrzno-rynkowych oraz w dziedzinie handlu zagranicznego. Jednocześnie należy podkreślić znaczenie wszechstronnej koordynacji będącej podstawowym warunkiem efektywności planowania gospodarczego. Bowiem mimo daleko idących posunięć decentralizacyjnych w pełni musi być utrzymana zasada realności określonych w planie zadań, a więc wszechstronnego zbilansowania zadań 1 środków oraz skoordynowania kierunków 1 struktury rozwoju z możliwościami Ich realizacji. W tym celu posługujemy się różnymi metodami bilansowania wyznaczonych w planie zadań z możliwościami dotyczącymi kadr 1 środków materialnych, które będą w danym okresie do dyspozycji.