Wieloletnie plany gospodarcze Polski

Wieloletnie plany gospodarcze Polski, dotychczas w Polsce Ludowej zrealizowano pięć kolejnych wieloletnich planów gospodarczych, przypadających na lata 1947—70: plan trzyletni, plan sześcioletni oraz trzy plany pięcioletnie. Obecnie realizowany jest czwarty plan pięcioletni. System wieloletnich planów gospodarczych stał się w Polsce — podobnie jak we wszystkich krajach socjalistycznych — podstawą planowego kierowania gospodarką narodową. Na ich podstawie opracowywane są coroczne plany gospodarcze. 1. Plan trzyletni został uchwalony przez Sejm 2 VII 1947 jako Plan Odbudowy Gospodarczej na lata 1947—49; jego zadaniem było podniesienie powyżej poziomu przedwojennego stopy życiowej ludności pracującej. Zadanie to miało być osiągnięte przez odbudowę kraju ze zniszczeń wojennych, utrwalenie ustroju i przebudowę struktury społeczno-gospodarczej, a przede wszystkim odbudowę i szybki rozwój przemysłu, jak również scalenie ziem zachodnich z resztą kraju. Zadania planowe — zarówno w przemyśle, Jak i w rolnictwie — wykonane zostały przed terminem w listopadzie 1949; stopa życiowa ludności przekroczyła średnio poziom przedwojenny, dochód narodowy Polski na 1 mieszkańca osiągnął poziom o 75% wyższy niż przed wojną, produkcja przemysłowa wzrosła w przeliczeniu na 1 mieszkańca 2,5-krotnie, a produkcja rolna o 28%. 2. Plan sześcioletni — uchwalony przez Sejm 20 VII 1950 jako Sześcioletni Plan Rozwoju Gospodarczego i Budowy Podstaw Socjalizmu na lata 1950—55, zakładał uprzemysłowienie kraju jako podstawę wydźwignięcia Polski z opóźnienia w rozwoju ekonomicznym oraz jako bazę socjalistycznych przekształceń jej gospodarki; przewidywał 2,7-krotne zwiększenie nakładów inwestycyjnych w porównaniu z okresem planu trzyletniego, których przeważającą część przeznaczono na produkcję środków wytwarzania (76% nakładów na przemysł), w tym zwłaszcza na rozbudowę bazy hutniczej i rozwój przemysłu maszynowego. Produkcja ‘ przemysłowa miała wzrosnąć o 158% w porównaniu z 1949, produkcja rolna — o 50%, a płace realne — o 40— 60%. Efektem wykonania planu był poważny rozwój całej gospodarki narodowej Polski, zwłaszcza przemysłu, którego produkcja wzrosła o 170%, tzn. przekroczyła założenia planu. Nie zostały natomiast wykonane zadania zaplanowane dla rolnictwa; produkcja rolna kształtowała się nierównomiernie w poszczególnych latach, a w okresie 1951—52 przejściowo spadła; łącznie w ciągu 6 lat wzrosła tylko o 19%. Niepełne wykonanie planu produkcji rolnej oraz inne trudności, zarysowujące się w toku realizacji planu, zadecydowały o niewykonaniu zadań w zakresie wzrostu stopy życiowej ludności. Niższy niż planowano wzrost stopy życiowej był częściowo wynikiem okoliczności zewnętrznych, a mianowicie zaostrzenia sytuacji międzynarodowej, wymagającej rozbudowy przemysłu obronnego w skali nie przewidzianej uprzednio w planie, co nastąpiło kosztem produkcji przeznaczonej na potrzeby ludności. Przyczyny niepełnego wykonania planu były również pewne błędy w jego założeniach i w realizacji, jak nierealna ocena możliwości inwestycyjnych gospodarki narodowej, niedocenienie potrzeb inwestycyjnych niektórych gałęzi gospodarki (co stało się powodem powstania szeregu dysproporcji), błędy w polityce rolnej itp. Realizacja planu przebiegała w trzech etapach: 1950 — rok wysokiego urodzaju w rolnictwie i poważnego wzrostu stopy życiowej; 1951—53 — okres napięcia w sytuacji międzynarodowej i intensywnej rozbudowy przemysłu obronnego, zahamowania rozwoju rolnictwa, spadku stopy życiowej ludności; 1954—55 zapoczątkowanie nowej polityki gospodarczej po IX Plenum KC PZPR w 1953, która przyniosła zmianę polityki rolnej, zwiększenie nakładów na rolnictwo, budownictwo mieszkaniowe i gałęzie przemysłu pracujące na zaopatrzenie ludności, a w rezultacie poprawę jej stopy życiowej.