Statystyczna analiza

STATYSTYCZNA ANALIZA, polega na wykrywaniu prawidłowości w badanych zjawiskach, na interpretowaniu tych prawidłowości oraz na wyprowadzaniu użytecznych wniosków o przebiegu zjawisk. Przygotowanie do a.s. jako do końcowej i najważniejszej części badania statystycznego, stanowi obserwacja statystyczna oraz opis zbiorowości statystycznej. Opracowane teoretycznie metody a.s. stosuje się w najrozmaitszych dziedzinach wiedzy. W zakresie zagadnień ekonomicznych a.s. polega na wykrywaniu prawidłowości zachodzących w zjawiskach społeczno-gospodarczych i na wyprowadzaniu wniosków użytecznych do kierowania gospodarką narodową na wszystkich jej szczeblach. Doniosłe znaczenie ma ścisłe powiązanie metod a.s. z przedmiotem badania, a tym samym z dziedziną wiedzy, w zakresie której przeprowadza się badanie. Statystyka jako metoda badania liczbowego zbiorowości statystycznej nie może być traktowana jako coś samodzielnego, oderwanego od przedmiotu badania. Myśl ta formułowana jest zazwyczaj w ten sposób, że statystyczne badania metodami ilościowymi muszą być ściśle powiązane z analizą jakościową. Analiza jakościowa występuje we wszystkich fazach badania statystycznego. Dokładnego określenia zbiorowości podlegającej badaniu dokonuje się na podstawie analizy jakościowej przeprowadzonej na gruncie właściwej nauki, tzn. nauki zajmującej się tą dziedziną rzeczywistości, do której należy badana zbiorowość. Za pomocą analizy jakościowej dokonuje się przystosowanego do celu badania wyboru cech (np. płeć, zawód, wiek, wzrost), charakteryzujących najistotniejsze strony zbiorowości. Dla każdej cechy ustala się liczbę i wielkość grup klasyfikacyjnych w ten sposób, aby wyodrębnione zostały wszystkie istotne różnice, jakie istnieją w danej zbiorowości. Wyboru cech i podziału zbiorowości dokonuje się tak, aby zbiorowość statystyczna została rozdzielona na grupy jakościowo jednorodne. Opis zbiorowości uzyskany w toku badania statystycznego przedstawia się początkowo w postaci surowych, a następnie użytkowych tablic statystycznych oraz za pomocą wykresów. W tablicach użytkowych, oprócz liczb bezwzględnych, otrzymanych podczas zestawiania zebranego materiału statystycznego, przedstawia się również liczby względne (statystyczne wskaźniki) umożliwiające dokładniejsze porównywanie zbiorowości i bardziej ścisłe precyzowanie wniosków. Tablice takie zawierają bardzo cenne informacje, dają ogólną charakterystykę zawartych w nich szeregów oraz umożliwiają dokonywanie porównań i wyprowadzenie wielu użytecznych wniosków. Tablice i wykresy statystyczne są więc z jednej strony wynikiem przeprowadzonej już a.s., z drugiej zaś stanowią podstawę do dalszej analizy ilościowej i jakościowej. Aby uniknąć nieporozumień terminologicznych warto podkreślić, że przy podziale badania statystycznego na poszczególne etapy, czynności związane ze sporządzaniem tablic i wykresów zalicza się zazwyczaj do etapu nazywanego opisem zbiorowości statystycznej albo opracowaniem materiału statystycznego. Nazwa „a.s.” obejmuje wówczas tylko tę część badania statystycznego, która opiera się na opracowanych już tablicach użytkowych i wykresach. A.s. nie ogranicza się do ogólnej charakterystyki szeregów statystycznych za pomocą liczb bezwzględnych i względnych przedstawionych w tablicach użytkowych i na wykresach. Aby ułatwić dokonywanie porównań, jak również w celu wzbogacenia i ułatwienia analizy danych statystycznych, wprowadza się jako narzędzie badania statystycznego różnego rodzaju charakterystyki liczbowe. Charakterystyki takie służą do zbiorczego, skróconego przedstawienia zbiorowości statystycznej za pomocą niewielu liczb. W badaniach statystycznych, a zwłaszcza w a.s., stosuje się ponadto inne, często dosyć skomplikowane metody badania, np. metodę reprezentacyjną, tablice eliminacji, metody stosowane przy badaniu związku cech. Statystyka nie może obejść się bez matematyki jako środka badania, a niekiedy metody a.s., wymagają odwołania się do wyższej matematyki. Celem badania statystycznego jest zawsze poznanie konkretnej rzeczywistości, wybór więc środków badania musi być dostosowany do określonego przedmiotu i celu badania. Wybór metody a.s. i sposobu jej zastosowania jest równoznaczny z przyjęciem pewnej określonej, jakościowej koncepcji badania, która w mniejszym lub większym stopniu zawsze decyduje o wynikach analizy. Formalne podejście do zagadnienia wyboru środków badania mają więc tylko pozory obiektywizmu, bardzo często wykorzystywane do tendencyjnego przedstawienia rzeczywistości w fałszywym świetle i stworzenia pozorów słuszności wniosków wyprowadzonych w sposób nieprawidłowy. W statystyce teoretycznej wyodrębnia się zazwyczaj następujące działy a.s.: analizę struktury, dynamiki, natężenia i współzależności. Podstawowym narzędziem badania przy analizie struktury są szeregi rozdzielcze oparte na liczebnościach bezwzględnych i na liczebnościach względnych (wskaźniki struktury). Tablice i wykresy przedstawiające te szeregi dają pełny obraz badanej zbiorowości i ułatwiają porównywanie zebranych danych. Dalsze ułatwienie porównywania i pogłębienie analizy uzyskuje się przez wprowadzenie do badania charakterystyk liczbowych, umożliwiających sprowadzenie porównywania różnych zbiorowości statystycznych do precyzyjnego porównywania niewielu liczb. Do ważniejszych charakterystyk liczbowych stosowanych w analizie struktury należą różne wartości średnie oraz tzw. miary statystyczne (przede wszystkim dyspersji miary i asymetrii miary). Każda ze stosowanych w statystyce wartości średnich ma ściśle określone znaczenie i zakres zastosowań. Do najczęściej stosowanych średnich należą:średnia arytmetyczna, średnia harmoniczna, średnia geometryczna i -» średnia potęgowa oraz tzw. przeciętne pozycyjne: dominanta i mediana. Przy analizie struktury zbiorowości bardzo często zwraca się uwagę nie tylko na przeciętny poziom cechy, ale i na stopień jej zróżnicowania, innymi słowy — na stopień rozproszenia cechy lub jej skupienia dokoła jakiegoś ośrodka. Miary statystyczne, służące do porównywania stopnia zróżnicowania cech, nazywa się miarami rozproszenia lub miarami koncentracji. Często nie ograniczamy się do scharakteryzowania zbiorowości pod względem wielkości odchyleń od przeciętnej, lecz określamy również kierunek i stopień tych odchyleń. Charakterystyki liczbowe służące do tego celu nazywa się miarami asymetrii (skośności). Analiza dynamiki polega na wykrywaniu i liczbowym przedstawianiu kierunku i rozmiarów rozwoju obserwowanego zjawiska. Najczęściej stosowaną miarą stosunkowego rozwoju zjawiska jest wskaźnik dynamiki. Jest to stosunek poziomu zjawiska w okresie badanym do poziomu zjawiska w okresie obranym za podstawę porównań, nazywanym okresem podstawowym. Szerokie zastosowanie, zwłaszcza w statystyce społeczno-gospodarczej, znajdują wskaźniki zbiorowe (zespołowe), charakteryzujące jedną liczbą rozwój zespołu zjawisk przedstawionych w dwóch lub większej liczbie szeregów dynamicznych. Najczęściej używa się wskaźników zbiorowych: ilości, cen i wydajności pracy. Przy analizie dynamiki bardzo pomocne są wykresy w układzie współrzędnych prostokątnych, pozwalające na szybkie zorientowanie się w zasadniczych prawidłowościach rozwoju zjawisk. Analiza natężenia zjawisk polega na ustaleniu stosunku elementów dwóch zbiorowości, pozostających ze sobą w związku logicznym. Stosowaną miarą tego stosunku są wskaźniki natężenia, czyli współczynniki. Analiza współzależności polega na ustaleniu, czy badane zjawiska znajdują się ze sobą w związku oraz na obserwowaniu i mierzeniu częstości występowania ujawnionych związków (korelacja, korelacji współczynniki, linia regresji). Analiza współzależności jest niezmiernie ważnym działem badania statystycznego, ponieważ poznanie wzajemnego powiązania zjawisk jest niezbędne dla przewidywania ich rozwoju i skutecznego oddziaływania na ten rozwój.